Եթե ինքնուս նկարիչ Ռուբիկ Մկրտչյանը մի օր ակամա ձեռքը չվերցներ թուղթն ու գունավոր մատիտները՝ շարունակ փորձելով հագեցնել նկարելու անսպառ ցանկությունը, գուցե այսօր միայն արխիվների մութ անկյուններում փոշոտվող սև-սպիտակ լուսանկարները մեզ հուշ մնային տասնամյակների վաղեմության Երևանի մասին:
Երբ չկար Կարապի լիճը
Ութսունամյա Ռուբիկ Մկրտչյանը դեռ մանուկ հասակում իր պատկերացումները հանձնում էր ձեռքի տակ եղած թղթի կտորներին ու ծխախոտի տուփերին: Դրա հետ էլ հասցնում էր չարաճճիություն անել, բարձրանալ քաղաքի ամենաբարձր կետերն ու մտքում պահել երևանյան այնպիսի տեսարաններ, որոնք այսօր միայն նրա գեղանկարներում կարելի է տեսնել: Ինքնուս նկարիչն իր հիշողությունները պատկերում է պարզ գեղանկարչական լեզվով՝ մի կողմ դնելով լուսաստվերի, հորինվածքի, սիմետրիայի ու հավասարակշռության վերաբերյալ բոլոր չափանիշներն ու կանոնները: Բայց պրիմիտիվիզմին հարող նկարներն իրականում այնքան պարզամիտ չեն, որքան անկեղծ ու մատչելի՝ ինչպես նկարողին, այնպես էլ դիտողին: «Իմ մանկության հուշերն եմ հիմնականում նկարում, Երևանում եմ ծնվել, մեծացել, իսկ իմ մանկության Երևանը շա՜տ ուրիշ էր: Հիմա այնքան է փոխվել, որ հազիվ ես ճանաչում», — պատմում է նկարիչը, բայց չի վրդովվում: Օր օրի փոխվող քաղաքը նորանոր կտավներ ստեղծելու առիթ է տալիս, բայց երբեք մոռացնել չի տալիս հարազատ քաղաքի մասին փայփայված հիշողությունները: «Հիմա մի կտավի վրա եմ աշխատում, որտեղ Օպերայի շենքի շրջակայքն է՝ այն ժամանակ դեռ լիճը չկար, իսկ Տերյան ու Թումանյան փողոցների մայթերի տեղում սեփական փոքրիկ հողաշեն տներ էին: Այդ տների շարքում մի կրպակ կար, որտեղ ոգելից խմիչք էին վաճառում, Հրաչյա Ներսիսյանն էր այդտեղ հաճախ գնում՝ մի «հիսուն-հիսուն» խմելու: Հետո մի ձեռքը հենում էր մեջքին, մյուսով մուշտուկն էր բռնում ու իջնում էր մինչև Մայր թատրոն: Իսկ ես իրեն շատ էի սիրում, մեկ-մեկ ես էլ էի հետն իջնում», — հիշում է նկարիչը:
Ոստիկանը՝ Ռոդենի փոխարեն
Մկրտչյանը յոթ տարեկան էր, երբ սկսվեց Հայրենական պատերազմը: Ընտանիքում հինգ երեխա էին, և շատ շուտով նա ստիպված եղավ կիսատ թողնել անգամ տարրական ուսումը, որպեսզի կարողանա օգնել ընտանիքին: Սկսեց ջուր վաճառել հին շուկայում, որի տեղում 1974-ին կառուցվեց «Ռոսիա» կինոթատրոնը, որն էլ իր հերթին այսօր տոնավաճառի է վերածվել: Այդ շուկան Ռուբիկը պատկերել է բոլորովին վերջերս՝ 2011-ին:
Նկարչի հին երևանյան տեսարաններում հատկապես աչքի են զարնում ու ջերմ հիշողություններ արթնացնում փողոցներով երթևեկող տրամվայներն ու ձիակառքերը:
Ահա Մաշտոցի պողոտան է, որի վերևի ձախ անկյունում Երվանդ Քոչարի տուն-թանգարանն է այսօր, իսկ վերևի աջ շենքում ժամանակին ապրում էր Հրաչյա Ներսիսյանը: Խաչմերուկի կենտրոնում այն ժամանակ դեռևս ոստիկանի փոքրիկ հարթակն էր, իսկ այսօր Ռոդենի հեղինակած արձանն է. ու չգիտես, թե որն էր ավելի լավ: :
«Լավ տղերքն» ու Շարժումը
Ռուբիկ Մկրտչյանի երևանյան հիշողություններում առանձին տեղ ունեն 1988-ի արցախյան շարժման տեսարանները: «Ազատության հրապարակում հավաքվում էին ցուցարարները՝ դրոշներով, զինանշաններով, կարգախոսներով պաստառներով, առջևում մահապարտներն են, իսկ վերևի աջ անկյունում հասարակաց տուն եմ նկարել, որտեղ «լավ տղերքը» զվարճանում են, մինչ լուծվում է երկրի ապագայի հարցը: Իսկ Թումանյանի ու Սպենդիարովի արձանների տակ մեծ, վրանի պես ծածկեր էին ամրացնում, և մարդիկ գիշերն այդտեղ էին մնում: Մատենադարանի դիմացի հարթակում էլ ցուցարարների առջև Վազգեն Առաջինն է, կողքին՝ Սիլվա Կապուտիկյանը, մեր մյուս-մյուս մեծերը, Մատենադարանի ճակատին Սումգայիթի ջարդերի զոհերն են, — մեկնաբանում է նկարիչն ու հետ գնալով դեպի անցյալ՝ շարունակում. — Մենք կայարանի մոտ էինք ապրում երկար ժամանակ: Մի եռանկար ունեմ, որտեղ մեջտեղում Հին շուկան է, մի կողմում՝ կրկեսի շենքը, որ քանդեցին անցյալ տարի, մյուս կողմում էլ դեպի կայարան տանող Տիգրան Մեծի պողոտան է»:
Գյումրին
Ինքնուս նկարիչն անդրադառնում է նաև այլ թեմաների: «Ես մանկուց էլ սիրել եմ նկարել, բայց պրոֆեսիոնալ սկսել եմ զբաղվել 1978-ից: Շատ եմ ազդվել Գյումրիի 1988-ի երկրաշարժից, դրան նվիրված աշխատանքներ ունեմ: Ինձ ամեն ինչն էլ հետաքրքրում է՝ նատյուրմորտից մինչև դիմանկար, ինքնանկարներ, ընտանեկան նկարներ ունեմ, բնանկարից մինչև քաղաքային տեսարաններ», — պատմում է նա:
Վերնիսաժի ցեցը
Ռուբիկ Մկրտչյանը նկարում է նաև այսօրվա Երևանը՝ ժամանակակից Հանրապետության հրապարակն ու «Առագաստ» սրճարանը գիշերով, Հաղթանակի կամուրջը: «Հուսամ՝ սրանք էլ մի քանի տարուց արդեն չհիշվող Երևան չեն դառնա: Ես 30 տարի է՝ նկարներս Վերնիսաժում եմ վաճառում, լրիվ Վերնիսաժի ցեց եմ դարձել, բայց ուզում եմ մյուս տարվանից դադար տալ: Այս տարի 80-ամյակս նշեցի, մի հինգ տարի կնկարեմ, նկարներ կհավաքվեն՝ հիմա գրեթե բոլոր լավ աշխատանքներս վաճառվել են, ու ցուցահանդես կանեմ 85-ամյակիս», — տասնամյակներ առաջ շուկայում ջուր վաճառող տղայի ժրաջանությամբ ու փայլփլող աչքերով իր ծրագրերի մասին է պատմում Երևանի նկարիչը: