Ստելինգը, ռուսները, աղջիկը և մահը

Հոլանդացի ռեժիսոր Յոս Ստելինգը «Ոսկե ծիրանի» մշտական հյուրերից է: Հուլիսի 11-ին «Երևանյան պրեմիերաների» շարքում «Մոսկվա» կինոթատրոնում կցուցադրվի նրա նոր՝ «Աղջիկը և մահը» ֆիլմը:

Պարոն Ստելինգ, արդեն չորրորդ անգամ եք Հայաստանում: Հիշու՞մ եք առաջին այցելությունը:
— Հոլանդիայում մի քանի հայ ընկեր ունեմ: Նրանցից մեկը' Հայկ Բալյանը, լավ ռեժիսոր է և Ամստերդամի կենդանաբանական այգու տնօրենը՝ միաժամանակ: Անկեղծ ասած, չգիտեմ ինչպես է այդպես ստացվել: Երբ ասացի՝ մեկնում եմ Հայաստան, այնպես էր հուզվել, պատմեց ինձ ձեր ժողովրդի ամբողջ պատմությունը: Իսկ երբ հասա Հայաստան, հիացա ձեր գարեջրով: Ի դեպ, շատ էի զարմացել, երբ հայտնաբերեցի, որ Հայաստանում չկա ծիրանի գարեջուր: Բարեբախտաբար, ձեռքս ընկան այդ մրգի համով հաբեր, որոնք տարա հետս Հոլանդիա և ավելացրի գարեջրի մեջ' հոյակապ ստացվեց: Ինչ վերաբերում է Երևանին, ապա այն նման է ժամանակակից եվրոպական քաղաքի, շատ ավելի ժամանակակից, քան, ասենք, Թբիլիսին: Բայց կարծես չափից մեծ արագությամբ է աճում: Մի խոսքով, այստեղ գալիս եմ միշտ հաճույքով, արդեն տան պես է դարձել:

Նախորդ անգամ Երևանում ներկայացնում էիք «Դուշկա» տրագիկոմեդիան: Այս անգամ՝ «Աղջիկն ու մահը», որում կրկին կա «ռուսական հետք», մասնավորապես նորից դերերից մեկում Սերգեյ Մակովեցկին է…
— Սա սիրային պատմություն է, ինչը ներկայացնելը շատ հեշտ է: Բանաձևը հետևյալն է՝ կինն ու տղամարդը ուզում են լինել միասին, պետք է պարզապես նրանց միջև խոչընդոտներ կառուցել: Եվ դրա շուրջ ստեղծվում է պատմությունը: Իսկ ռուսական հետքը պայմանավորված է նրանով, որ ինձ միշտ ոգեշնչել է XIX դարի ռուս գրականութունը՝ Դոստոևսկի, Չեխով և այլն: Նրանց գործերում առկա մելանխոլիկ զգացողությունը շատ գրավիչ է, պոետիկ, գեղեցիկ:

Այդպիսով ֆիլմը դարձավ յուրահատուկ հարգանքի տուրք ռուսական գրականությա՞նը:
— Ինչ-որ առումով՝ այո: Միայն թե խոսքը տրամադրության, բույրի մասին է, քանի որ ես ինքս ռուս չեմ և որևէ հավակնություն չունեի վերլուծել այսպես կոչված «առեղծվածային ռուսական հոգին»: Բայց ռուսները շատ են նեղվում, երբ արտասահմանցիները փորձում են այս կամ այն կերպ պատմել իրենց մասին, երբեմն պարզապես ասում են՝ «ձեռքներդ հեռո՛ւ»:

«Դուշկայից» հետո երևի նման արձագանքները շա՞տ են եղել:
— Այո, բազմաթիվ: Ինձնից նեղացել էին ռուսների հետ կապված կատակների համար: Երբ իրենք են իրենց հեգնում՝ դա նորմալ է, իսկ արտասհամանցիներին դա կտրուկ արգելվում է: «Ոսկե ծիրանից» մի քանի օր առաջ ներկայացնում էի «Աղջիկն ու մահը» Ռուսաստանում: Մամուլի ասուլիսի ժամանակ մի լրագրող կին ասաց, որ ես ռուսական հոգի ունեմ, որ ինչ-որ կապ կա իմ ու իրենց ազգի միջև: Չհասցրի մեկնաբանել, երբ մեկ այլ լրագրող կին տեղից վեր կացավ ու զայրացած հակառակը պնդեց և պահանջեց, որ այլևս ոչինչ չնկարեմ իրենց երկրի մասին: Ասաց ու դուրս եկավ: Այնքան սյուրռեալիստական իրավիճակ էր, ոչինչ չէի խոսում, պարզապես նայում էի: Մյուսները նեղացել էին, որ ֆիլմում օգտագործել եմ Պուշկինի միայն մեկ բանաստեղծություն. «Ինչու՞ միայն դա, չէ՞ որ Պուշկինը բազմաթիվ այլ ստեղծագործություններ ունի»: Բարեբախտաբար, գտնվեցին նաև խելացի մարդիկ, ովքեր հասկացան, որ ֆիլմում հայտնվող այդ բանաստեղծությունը և գիրքը պոեզիայի խորհրդանիշն էին և ոչ ոք չէր պատրաստվում ներկայացնել Պուշկինի ամողջջ հարստությունը: Ամեն դեպքում, ֆիլմը բավական լավ ընդունվեց հանդիսատեսի կողմից, այդ թվում և Ռուսաստանում:

Հե՞շտ էր երկրորդ անգամ աշխատել Սերգեյ Մակովեցկու հետ:
— Շատ, մենք արդեն լավ ընկերներ ենք: Նա, ինչպես և մյուս ռուս դերասանները, շատ աշխատասեր է, նվիրված իր գործին: Ես ընդհանրապես սիրում եմ կայացած թիմի հետ աշխատել: Օպերատորիս հետ աշխատում ենք արդեն երեսուն տարի, «Դուշկայից» նոր ֆիլմ տեղափոխվեց նաև Սիլվիա Հուքսը՝ շատ տաղանդավոր երիտասարդ դերասանուհի:

Իսկ ի՞նչ կասեք Ռենատա Լիտվինովայի մասին: Դժվա՞ր չէր, հաշվի առնելով, որ նա նաև ռեժիսոր է:
— Հակառակը: Նրա ռեժիսորական փորձը շատ էր օգնում, նա հիանալի հասկանում էր իմ խնդիրները: Իսկ որպես դերասան նա այնքան յուրահատուկ է, որ ես մի պահ պարզապես ասացի նրան՝ «արա այնպես, ինչպես քեզ դուր է գալիս»: Արդյունքում կերպարը նույնիսկ մի փոքր փոփոխվեց սկզբնական սցենարից:

Ձեր ֆիլմերի այցեքարտերից մեկը խոսքի ակնհայտ պակասությունն է: Ինչո՞վ է դա պայմանավորված:
— Շատ պարզ պատճառով. հոլանդերենն ահավոր լեզու է, սարսափելի պրագմատիկ ու բոլորովին անպիտան պոետիկ պատկերների համար: Դա նրանից է, որ մենք ձկնորսությամբ ու գյուղատնտեսությամբ զբաղվող ազգ ենք և իրար հետ շփման վրա շատ ժամանակ չենք ծախսում: Բացի այդ, երբ դիտում ես ֆիլմն առանց երկխոսությունների, ստիպված ես ավելի կենտրոնացած լինել և ինֆորմացիա փնտրել պատկերի մեջ:

Նույն տրամաբանությունն էլ նոր ժապավենու՞մ է:
— Այստեղ ես այնուամենայնիվ կիրառում եմ դիալոգներ: Ստիպված դիմեցի մի հետաքրքիր հնարքի: Շատ պրագմատիկ հոլանդերեն արտահայտությունները թարգմանեցի ռուսերեն և ռուսերենից նորից հոլանդերեն: Ստացվեց բոլորովին նոր լեզու: Օրինակ' «Ի՞նչ ես անում այստեղ»-ը դարձավ «Ո՞ր քամին քեզ բերեց այստեղ»:

Ինչի՞ մասին է լինելու հաջորդ ֆիլմը, «ռուսական հետք» նորից կլինի՞:
— Ունեմ հինգ-վեց սյուժե: Թե որը կսկսեմ՝ կախված է նրանից, թե որ մեկի համար կգտնեմ ֆինանսավորում: Դրանցից մեկը, այո, նորից ռուսաստանյան է, Մոսկվայի մասին, բայց արևմտյան մարդու տեսանկյունից: Սյուժեն հետևյալն է. մի եվրոպացի մեկնում է Մոսկվա, որպեսզի հանդիպի ռուս գրողի, որի գիրքը պատրաստվում է թարգմանել: Գրողի հետ թարգմանիչը այդպես էլ չի հանդիպելու, քանի որ Ռուսաստանում ոչ ոք ճիշտ ժամանակին հանդիպման չի գալիս: Կլինի, իհարկե, նաև սիրային գիծ:

Խոսեցիք ֆինանսավորման մասին. արդյո՞ք կա խնդիր ոչ մեյնսթրիմային, «խելացի» ֆիլմեր նկարահանողների համար:
— Կա և գնալով ավելի է խորանում: Թեպետ այդ խնդիրը կա վերջին հարյուր տարիներին: Մյուս կողմից՝ մեր դարում գնալով ավելի հեշտ է ֆիլմ նկարահանել, քանի որ ավելի ու ավելի են զարգանում ու հասանելի դառնում տեխնոլոգիաները: Դրա հաջորդ խնդիրը արդեն հանդիսատեսն է՝ հենց նա է իմաստավորում կինոնկարը, առանց հանդիսատեսի ֆիլմը ֆիլմ չէ: Իմ ֆիլմերը, բարեբախտաբար, դեռևս դիտում են: