Մշակույթ Կինո
«Նժդեհը» հեղինակի աչքերով
«Նժդեհ» կենսագրական ֆիլմի պրեմիերան Երևանի կինոաշխարհի ամենամեծ իրադարձություններից էր: Մամուլում և սոցիալական ցանցերում ֆիլմը հակասական արձագանքների փոթորիկ առաջացրեց: «Մոսկվա» կինոթատրոնում պրեմիերայից անմիջապես հետո ֆիլմը դարձավ ոչ միայն կինոյի վերնախավի, այլև հանդիսատեսի ամենաքննարկվող թեմաներից մեկը: Ֆիլմի շուրջ ծավալված կրքերը մինչև այժմ էլ չեն հանդարտվում: Մենք որոշեցինք պարզել` ինչպե՞ս է ֆիլմի ռեժիսորը` Հրաչ Քեշիշյանը, գնահատում իր աշխատանքը և ինչպե՞ս է վերաբերվում այդաստիճան բուռն հասարակական քննարկումներին:
Ֆիլմի համար պատմական թեմա ընտրելը ռիսկային որոշում է, հատկապես, երբ խոսքը Գարեգին Նժդեհ մեծության անձի մասին է: Ինչո՞վ է պայմանավորված այս թեմայի` հենց այս լեգենդար կերպարի կենսագրության ընտրությունը:
- Կարծում եմ ֆիլմը ժամանակին է դուրս եկել: Չորս տարուց ավելի է, ինչ այս միտքը գլխումս կա, իսկ անցյալ տարի վերջապես հնարավորություն ունեցա իրականացնել այդ սպասված գաղափարը: Ինչու Նժդե՞հը: Իմ կարծիքով, նա Հայաստանի նորագույն պատմության ամենաականավոր, նշանավոր գործիչն է: Նա օժտված է իսկական առաջնորդի բոլոր որակներով` իմաստուն է, քաջ, ընդմիշտ նվիրված իր հայրենիքին: Անշուշտ, հարազատ հողի հանդեպ սեր յուրաքանչյուրիս մեջ կա ի ծնե, այն մեր մեջ է ներդրված գենետիկ մակարդակի վրա, բայց այդ հատկանիշը պետք է մշտապես զարգացնել: Այն, որ մենք ապրում ենք այս հողում, խոսում ենք այս լեզվով, պարբերաբար եկեղեցի ենք գնում, դեռևս չի վկայում մեր հայրենասիրության մասին: Հայրենասիրությունը շատ ավելի բարդ և պատասխանատու զգացմունք է: Մեր այսօրվա բարոյական կերպարը, առօրյան, վարքը և ամենակարևորը՝ վերաբերմունքը մեկս մյուսի հանդեպ հակառակն են ցույց տալիս: Մենք հետ ենք սովորել իրար լսել, միջանձնային հարաբերություններում տարրական հարգանք ցուցաբերել: Մենք խոսում ենք բարձր մատերիաների մասին՝ այդ ընթացքում հենց փողոցում թքելով արևածաղկի կեղևը: Օրինակ, այն շենքում, որտեղ ես ապրում եմ, կա հավաքարար, որը հավաքում է երեք օրը մեկ, և այնուամենայնիվ մեր մուտքը միշտ կեղտոտ է: Դա բնութագրում է մեր այսօրվա հասարակությունը, որում ծաղկում են էգոիզմը և անհարգալից վերաբերմունքը հասարակական արժեքների հանդեպ: Ժամանակն է գիտակցել, որ տունը լոկ սեփական ապրուստի մի քանի քառակուսի մետրը չէ: Եթե Չինաստանի միլիարդանոց բնակչությունը ի վիճակի է մաքրություն պահպանել, ապա դա անշուշտ մեր ուժերից էլ վեր չէ:
Ֆիլմըբազմաթիվհակասականկարծիքներուարձագանքներառաջացրեց. միկողմից՝հիացմունք, մյուսկողմից՝սուրքննադատություն: Ձեզհամարդաանսպասելի՞էր:
- Անկեղծ ասած՝ ոչ: Չեմ թաքցնի, կարիերայիս սկզբում բացասական արձագանքներն ինձ նեղացնում էին: Բայց ժամանակի ընթացքում հասկացա, որ դա անխուսափելի է: Սակայն «Նժդեհի» դեպքում ես առաջին անգամ հանդիպեցի տարօրինակ մի երևույթի. թեժ քննարկումների թեմա դարձավ ոչ թե ֆիլմը, այլ դրա թրեյլերը: Ընդհանրապես, կինոարտադրության ոսկե կանոնն ասում է՝ «Ֆիլմի ռելիզից առաջ բոլորը լռում են»: Ամեն դեպքում, Հոլիվուդում և Եվրոպայում այդ սկզբունքով են աշխատում: Եվ չնայած մեզ մոտ այդ կանոնն արհամարհեցին, ես ուրախ եմ, որ ֆիլմը շարժեց հանդիսատեսի հետաքրքրությունը, վիճաբանությունների նյութ դարձավ: Մենք ուզում էինք Գարեգին Նժդեհի անձի վրա ուշադրություն հրավիրել, և մեզ հաջողվեց դա անել: Առիթ եղավ ևս մեկ անգամ բացել դասագրքերը, վերընթերցել այդ մեծ մարդու կենսագրությունը, իր կյանքի, Հայաստանի պատմության մեջ նրա դերի մասին փոքր-ինչ ավելին իմանալ:
Ես լսել եմ մի քանի պրոֆեսիոնալ քննադատների կարծիքներ, նկատողություններ և համապատասխան եզրակացություններ եմ արել: Իսկ ինչ վերաբերում է սոցցանցերի հրապարակումներին և թերթերի ինքնուս քննադատների կարծիքներին, ես չեմ կարող դրանք օբյեկտիվ և առավել ևս՝ պրոֆեսիոնալ գնահատական համարել իմ կատարած աշխատանքին: Այդ քննադատությունը կառուցողական չէ, և պարզունակ նեգատիվից և չարությունից բացի այլևս ոչինչ չի պարունակում: Ինքնանպատակ քննադատությունը անիմաստ է: Ի դեպ, նույն ոչ պրոֆեսիոնալիզմը դեզինֆորմացիայի պատճառը դարձավ, իբր ֆիլմը Հայաստանի համար երկնային՝ $ 7 մլն բյուջե ունի, այնինչ իրականում այդ գումարը շատ ավելի փոքր է:
Ո՞րն եք համարում ոչ միայն ֆիլմի, այլև գրեթե ցանկացած նոր ձեռնարկի հանդեպ հասարակության այդպիսի արձագանքի պատճառը:
- Հիմա թրենդ է՝ որքան շատ է բացասականը դատողությանդ մեջ, այնքան շատ են ժամանակակից հասարակության աչքերում օրիգինալ երևալու շանսերը: Բացասականը դրսևորվում է հասարակական կյանքի բոլոր ոլորտներում: Ասենք, նույն ներքաղաքական իրադրությունը: Չեմ կարծում, որ հասարակությունը անկեղծ է իր ընդդիմական դրսևորումներում, հակաիշխանական պահանջներում: Մենք պիտի դադարենք բողոքել, մշտապես դժգոհություն արտահայտել, վերջապես պիտի դուրս գանք սոցցանցերից, մեր շուրջը նայենք և փորձենք օգնել նրանց, ովքեր ունեն մեր օգնության և աջակցության կարիքը: Մեզնից յուրաքանչյուրը պիտի աշխատի այդ ուղղությամբ, յուրաքանչյուրս պարտավոր է ինչ-որ բան դեպի լավը փոխել: Անշուշտ, ես, որպես այս հասարակության մի մաս, չեմ կարող զերծ մնալ դրանից և իմ հնարավորությունների սահմաններում փորձում եմ այսօրվա իրականությունը արտացոլել իմ աշխատանքներում: Վերցնենք իմ մի այլ ֆիլմ՝ «Խաչագողի հիշատակարանը»: Այն լրիվ ժամանակակից պատմություն է. օտարության մեջ, ընտանիքից հեռու երջանկություն գտնելու ապարդյուն փորձեր: Մենք մի ազգ ենք, որը սիրում է մեղավորներ փնտրել, պատասխանատվության բեռն ուրիշների վրա գցել: Բայց դա սխալ ճանապարհ է, այն մեզ ոչ մի լավ բանի չի բերի:
Ձեր հարցազրույցներից մեկում մի անգամ նշել եք, որ այդ ֆիլմը Ձեր որդիների համար եք նկարել: Իսկ նրանք ինչպե՞ս արձագանքեցին ֆիլմին:
– Այո, ճիշտ է: Ես ինքս ինձ այն սերնդին եմ դասում, որը մեծացել է ազգային արժեքները ճնշող հասարակության մեջ: Մի անգամ զբոսնելիս որդիս, որի երեք տարին այն ժամանակ նոր էր լրացել, Հայաստանի պետական դրոշը տեսնելով՝ հպարտությամբ մեջքն ուղղեց: Այդ ժամանակ ես հասկացա, որ սա միանգամայն այլ սերունդ է, որի համար դրոշը, հայրենիքի օրհներգը դատարկ խորհրդանիշներ չեն: Ես ուզում եմ, որ եկող սերունդը մեզնից լավը լինի՝ ավելի կրթված, կարդացած, իր հայրենիքի պատմության մասին իմանա ավելին, քան մենք, և իր բոլոր գիտելիքներն ու կարողությունները կիրառի իր հայրենիքի բարօրության համար:
Ինչպե՞ս եք ինքներդ գնահատում Ձեր աշխատանքը:
– Կարծում եմ, ոչ մի ստեղծագործ մարդ լիովին գոհ չի լինում իր աշխատանքից, միշտ որոշ անբավարարվածություն է մնում: Ես էլ բացառություն չեմ: Այնուամենայնիվ, եթե հաշվի չառնենք որոշ տեխնիկական մանրուքներ, որոնք չեն ազդում ֆիլմի էմոցիոնալ համատեքստի վրա, կարծում եմ, ընդհանուր առմամբ, մեզ հաջողվել է էկրանին մարմնավորել այն, ինչ ի սկզբանե մտածել էինք:
Որպես ռեժիսոր ինձ համար աշխատանքիս լավագույն գնահատականը հանդիսատեսն է: Պրեմիերայից ընդամենը մեկ ամիս անց միայն Երևանում ֆիլմը 54 000 մարդ է նայել: Այն, որ մարդիկ գնում են ֆիլմը դիտելու, կինոթատրոնից դուրս են գալիս որոշ էմոցիոնալ լիցքերով, հարցերով, որոնց պատասխանները փորձում են գտնել, իմ աշխատանքի իրական գնահատականն է: Վերջերս ինձ «Մոսկվա» կինոթատրոնից զանգեցին ու տեղեկացրին, որ դիտողների հոսքը չի սպառվում և գրեթե ամեն կինոսեանսից հետո հանդիսատեսը հոտնկայս ծափահարում է, ինչը կինոթատրոններին բնորրոշ չէ: Էլ ինչի՞ մասին կարող է երազել ստեղծագործ մարդը:
Սովորաբար դուք աշխատում եք կոնկրետ դերասանական կազմով, որը այս կամ այն ձևով ներկա է լինումՁեր ֆիլմերից յուրաքանչյուրում: Ինչու՞ այս անգամ որոշեցիք այլ, այդ թվում նաև արտասահմանյան դերասաններ ներգրավել:
– Կարծում եմ՝ անհամեստ չի հնչի, եթե ասեմ, որ այդ դերասանական կազմը, որն արդեն կայացել է, որոշ առումով նաև իմ ձեռքբերումն է: Այդ մարդկանց հետ մեր աշխատանքը հաջողվել է: Սակայն իմ բոլոր ֆիլմերում միշտ այլ դերասաններ էլ են ներգրավված լինում: Այս անգամ ես շատ երկար էի մտածում Էփիմեյի (Գարեգին Նժդեհի կնոջ) դերի շուրջ, և երկարատև մտորումների արդյունքում բոլոր թեկնածուների, այդ թվում նաև հայաստանցի դերասանուհիների ցանկից մնացին միայն երկուսը՝ Քսենիա Ռապպոպորտը և Չուլպան Խամատովան: Ազգությունը կապ չուներ: Անհրաժեշտ էր այնպիսի դերասանուհի, ով կհամապատասխաներ հերոսուհու խառնվածքին և արդյունքում ես ընտրություն կատարեցի հօգուտ Չուլպանի: Այդ դերի համար նա ուղղակի կատարյալ էր: Չեմ թաքցնի՝ ինձ համար հաճելի էր իմանալ, որ իր կինոկարիերայի վեցամյա դադարից հետո Չուլպանը գրեթե անմիջապես համաձայնվել էր նկարահանվել: Այդ հրաշալի դերասանուհու պրոֆեսիոնալ հատկանիշների մասին խոսելն անգամ ավելորդ է: Սակայն ինձ ապշեցրել է ոչ միայն իր պրոֆեսիոնալության մակարդակը և անհավանական պատասխանատու վերաբերմունքը աշխատանքին, այլև իր մարդկային հատկանիշները: Չուլպանը աննկարագրելի պարզ և համեստ մարդ է: Ֆիլմի աշխատանքներին անցնելուց առաջ նա կարդացել էր Նժդեհի մասին եղած ամբողջ գրականությունը և նկարահանումների ընթացքում էլ փորձում էր ավելին իմանալ ոչ միայն հենց իր, այլև ընդհանրապես Հայաստանի մասին: Գլխավոր դերին նույնպես մի քանի թեկնածու էր հավակնում: Սակայն վերջնական ընտրությունը կանգնեց Արտաշես Ալեքսանյանի վրա, և, կարծում եմ, նա գերազանց կարողացավ այդ խնդրի տակից դուրս գալ: Ընդհանրապես, կարծում եմ, մենք բավականին ուժեղ դերասանական դպրոց ունենք: Եվ ես անկեղծորեն շնորհակալ եմ և գնահատում եմ այն ոչ պակաս տաղանդավոր դերասանների աշխատանքը, ովքեր նկարահանվել են էպիզոդիկ դերերում:
Ես բազմիցս լսել եմ այն կարծիքը, որ ֆիլմը չունի ամբողջական սյուժետային գիծ: Ինչպե՞ս կբացատրեք դա:
– Մասնատվածությունը կենսագրական ֆիլմերի խնդիրներից մեկն է, քանի որ մի գեղարվեստական կինոնկարում շատ լայն ժամանակային ծավալ է ընդգրկվում: Մենք մի երկընտրանքի առջև էինք հայտնվել՝ մեկ ֆիլմի մեջ ընդգրկել Նժդեհի ամբողջ կյանքն ու գործունեությու՞նը, թե՞ որպես հիմք վերցնենք մի դրվագ՝ վճռորոշ իրադարձություն, որի հիման վրա կկառուցվի մնացած սյուժեն: Անձամբ ես վերջինի կողմնակիցն եմ, սակայն այդ դեպքում ոչ թե կենսագրական կինոնկար կստացվեր, այլ կերպարի օգտագործում որոշակի իրադարձություն նկարագրելու համար, ինչպես Սթիվեն Սփիլբերգի «Լինքոլն» ֆիլմի դեպքում: Բայց ուզում եմ ասել, որ եկող տարի էկրաններին կհայտնվի «Նժդեհ» ֆիլմի ամբողջական տարբերակը՝ 6-7 մաս ունեցող հեռուստասերիալ, որը լույս կսփռի բոլոր հարցերի վրա:
Ինչպիսի՞ «փառատոնային կարիերա» է սպասվում ֆիլմին:
– Ի սկզբանե «Նժդեհը» փառատոնային ֆիլմի ձևաչափով չի նկարահանվել, այնպես որ ես չեմ պատրաստվում խաղալ կինոնկարի ապագայի հետ, սակայն, ամենայն հավանականությամբ, ֆիլմը կներկայացվի «Հայակ» ազգային կինոմրցանակաբաշխությանը: Երևանյան պրեմիերայից հետո՝ փետրվարի 10-ին ֆիլմը ներկայացվել է ԱՄՆ-ում բնակվող մեր հայրենակիցներին, իսկ մարտի սկզբին մենք շրջագայություն ենք սկսել Հայաստանի մարզերով: Ապրիլի կեսերին նախատեսված են պրեմիերաներ Ռուսաստանում և Ուկրաինայում: Բացի այդ, մենք մի քանի հրավերներ ունենք մի շարք եվրոպական երկրներից:
