Ինչպիսին է կյանքը Երևանի այն համայնքներում, որտեղից «քաղաք են իջնում», ինչի պակաս են զգում դրանց բնակիչները, ինչ առանձնահատկություններ ունեին ծայրամասերը նախկինում և ինչ առավելություններ ունեն կենտրոնի նկատմամբ այսօր:
Տիգրան Զաքարյան
37 տարեկան, պատմաբան
Ծնվել-մեծացել եմ Կոմիտասում, հիմա էլ եմ էնտեղ ապրում: Փոքր ժամանակ կենտրոնի մասին առանձնապես չէինք մտածում, մեր կյանքը շատ հանգիստ ու հաճույքով անցնում էր Կոմիտասի քուչեքում: Չնայած, միշտ էլ հետաքրքիր ա ավելին տեսնել, քան քո բակը ու մոտակա մի քանի փողոցները: Քանի որ տատիկս ապրում էր Բութանիայում, ես նաև էդ կողմերը բավական լավ գիտեի: Իսկ մի անգամ էլ ընկերոջս հետ իրա հեծանիվով մեր Կոմիտասից քշեցինք, հասանք տատիկիս տուն: Օպերան էլ տեսանք ճանապարհին՝ «քաղաքով» քշեցինք, բայց առանձնապես չտպավորվեցի:
Կոմիտասցի լինելը միշտ պատվաբեր ա եղել: Դպրոցական տարիներին եթե գնում էինք ինչ-որ տեղ հանգստանալու, երբ հարցնում էին որտեղից եմ, «կոմիտասցի» պատասխանը միշտ դրական արձագանք էր ստանում: Մենք շատ էինք ու հարգված: Պատահական չի, որի մի տասը տարի առաջ, երբ ես որոշեցի շողուլի բերել հայոց էստրադան՝ ձայնագրելով իմ սեփական ռաբիզ կասետը, շապիկի վրա գրեցի «Կոմիտասցի Տիկո. Սիրո և տխուր երգեր»: Ալբոմը էդպես էլ չձայնագրվեց, բայց ես ինձ իսկապես մեծ հպարտությամբ համարում եմ կոմիտասցի:
«Բարեկամության» գետնանցումում 90-ականներին հայտնվեցին քաղաքի առաջին խաղային ավտոմատները: Ամենադժվարն էր «մի ձեռանի բանդիտներից»
պոկվելը՝ էն որ ժետոնը գցում ես, բռնակից քաշում ես ու հույս ես ունենում, որ շահել ես: Բայց չես շահում, դրա համար գնում ես էլի ես ժետոն առնում, գալիս ես գցում ես, կրվում ես ու տենց շարունակ: Մի անգամ անգլերենիս պարապմունքի վարձը վարի տվեցի: Հիմիկվա երեխեքը փողը անիմաստ մսխելու լիքը ուրիշ հնարավորություններ ունեն ու «Բարեկամություն» գնալու կարիք չունեն:
Մեր թաղերում առանձնապես բան չի փոխվել: Բայց դրա փոխարեն ես եմ մեծացել ու երբ ուզեմ առանց մեծ խնդիրների կիջնեմ քաղաք՝ տրանսպորտը կա, մետրոն կողքն ա, լավ եղանակին կքայլեմ էլ: Բայց եթե, օրինակ, աղջկա հետ ուզում եմ մի տեղ գնալ, ու էդ աղջիկը մեր կողմերից ա, իսկ կենտրոն գնալու հավես չկա, էդ դեպքում էստեղ էլ ժամանցի տեղ կգտնենք: Մի քիչ դժվարությամբ, բայց կգտնեք: Հա, կինո չկա, բայց դա կարելի ա տանը նայել՝ ավելի ջերմ միջավայրում, թատրոն երբեք չի եղել՝ ոչինչ, Jazzve-ն ու Mamma Mia-ն ունեն իրանց մասնաճյուղերը, իսկ տեղական էկզոտիկան զգալու համար կարելի ա գտնել ինչ-որ ունիկալ տեղեր, որտեղ կարող ա սերվիսը եսիմ ինչ չի, ուտելիքն էլ հինգ աստղանի չի, բայց ընդհանուր առմամբ՝ տանելի: Հա, առանձնապես մեծ ընտրություն չկա, բայց այսպես կոչված՝ «առաջադեմ հանրությունը» փոքրամասնություն ա կազմում: Ու էդ կոնտեքստում լրիվ նորմալ եմ համարում էն վիճակը, որ Արաբկիրը իմ համար (ու երևի էլի շատ-շատերի) մեծ հաշվով քնելու տեղ ա: Զարթնում եմ ու գնում եմ գործի' կենտրոն, ընկերներիս հետ հանդիպելու համար՝ էլի կենտրոն, ուրբաթ երեկոյան, բնականաբար, Սարյան-Պուշկին-Փարպեցու ակումբներում: Խորապես համոզված եմ, որ էսօրվա Երևանում էս վիճակը լրիվ բնական ա ու նորմալ:
Չգիտեմ՝ լավ ա, թե վատ, բայց փաստ ա, որ համայնքը հիմա չունի նախկին նշանակությունը: Ես արդեն չեմ ճանաչում մեր բակի բնակիչներից կեսին ու մինչև առիթ լինի ծանոթանալու կամ իրանք կտեղափոխվեն, կամ գուցե նույնիսկ ես՝ ուրիշ երկիր կամ ուրիշ թաղ Երևանում: Ամերիկյան մոդելն ա, որտեղ մարդ ծնվում ա Կառոլինայում, բայց առանց կարոտի որևէ զգացումի հանգիստ կարող ա ապրի ու մեռնի, ասենք, Ջորջիայում: Չկա տեղաբնիկության զգացողություն: Արաբկիրում կա Մալականի այգին: Հիմա, չնայած, մի քիչ փնթի վիճակում ա, բայց մեկ ա՝ էնքան սիրուն ա, ու էնքան լավ տեսարան ա էդտեղից բացվում քաղաքի վրա, որ հեչ պետք չի կենտրոն գնալ դրա համար: Ընդհանրապես, ձորի հետ հարևանությունը էդ տեսանկյունից շատ շահեկան ա: Ժամանակին շատ հաճելի էր Ամերիկյան համալսարանի հետնամասի այգին, բայց ցերեկը, իսկ մութը ընկնելուց հետո էնտեղ տարբեր խուժանություններ էին տեղի ունենում:
Կարծեմ հիմա՝ համալսարանի նոր մասնաշենքը կառուցելուց հետո, էդքան ակտիվ սեռական կյանք էլ չկա: Կանաչի ու հանգստի տեսանկյունից չեմ կարող չնշել Արամ Խաչատրյան փողոցը, որը երևի միակն ա Երևանում, որ ամառվա շոգին էնտեղ հաճելի զով ա՝ այ էդքան ծածկված ա ծառերով ու հանգիստ ա:
Էմմա Մոսեսովա
37 տարեկան, ծրագրավորող
Քանի որ ես երկու փոքր երեխաների մայր եմ, իմ օրակարգը հիմնականում կազմավորվում է իրանցով: Էդ իմաստով պիտի նշեմ Արաբկիրը բավական հարմար է: Ապրում ենք Արամ Խաչատրյան փողոցում, լողի գնում են Կոմիտասի մեծ ջրավազանը, երաժշտական դպրոց՝ Ֆուրմանով, սովորական դպրոցը էլի էս կողմերում է: Ու էդ ամենի մեծ մասը ոտքով քայլելու հեռավորության վրա է: Այգիները մի քիչ քիչ են, չնայած իմ մանկության տարիներին շատ-շատ հաճելին էր Մալականի այգին, բայց հիմա երեխեքի հետ էնտեղ գնալ չէի ուզի: Մասիվում, որտեղ մի քանի տարի ապրել ենք, կանաչի տեսանկյունից շատ ավելի լավ էր: Դրա փոխարեն, Արաբկիրում կան ցանկացած տիպի խանութներ, այդ թվում՝ լիքը խաղալիքների: Ու եթե կենտրոնում հիմնականում թանկ խաղալիքներ են, իսկ Մասիվում, հակառակը, տեսականին զգալի էժան էր ու ցածրորակ, Կոմիտասի խանութներում կարելի է գտնել ամեն ինչից: Մանկական սրճարաններն էլ՝ ինչքան ուզես: Բացի դրանից, շատ հարմար է Mamma Mia պիցերիայի կոմիտասյան մասնաճյուղը, որտեղ երեխեքը կարող են հագնել համազգեստ ու խոհանոցում սեփական ձեռքերով պիցա պատրաստել: Մի կարևոր առավելություն էլ կա Մասիվի համեմատ՝ մետրոյի մոտիկությունը: Համ ինձ ու ամուսնուս է հարմար, համ էլ երեխեքի համար մի առանձին զվարճանք է՝ կարող ենք «Բարեկամությունից» նստել ու մինչև վերջին կանգառը հասնել, հետո վերադառնալ:
Բացթողումներից միանշանակ կարող եմ նշել մենակ մշակութային օբյեկտների պակասը՝ կինո կար իմ մանկության տարիներին, հիմա փակել են, թատրոն չկա:
Պատմություն
Ինչպես և Նուբարաշենը, Արաբկիրը նույնպես ունի «ախպարական» արմատներ. դրա կայացման գործում մեծ դեր ունեցան Սփյուռքի արաբկիրցիների հայրենակցական միությունը (Արևմտյան Հայաստանի Արաբկիրում մինչև Եղեռնը ապրել է շուրջ քսան հազար հայ): Ավանի հիմնման մասին որոշումը կայացվել էր 1924 թվականին, իսկ 1925-ի հոկտեմբերի 25-ին դրվեց Նոր Արաբկիրի հիմքը։ Հետագայում հիմնվեցին ոչ մեծ գործարաններ՝ փայտամշակման, հագուստի, կոշիկի և այլ ձեռնարկություններ։ Այսօր Արաբկիրում ապրում է շուրջ 150 հազար մարդ՝ այս ցուցանիշով վարչական շրջանը զիջում է միայն Մալաթիա-Սեբաստիային (158 հազար):
Նկարիչներ
Արաբկիրում կան մի քանի «նկարիչների տներ»: Կիևյան 24 հասցեում, օրինակ, ապրել են Գրիգոր Խանջյանը, Սարգիս Բաղդասարյանը, Սարգիս Մուրադյանը, Սուրեն Սաֆարյանը, Մկրտիչ Սեդրակյանը և այլք: Կիևյան 4-ի «գրողների տներից» մեկի վերևի հարկն ամբողջությամբ տրամադրվել է Հակոբ Հակոբյանին (մահանալուց մի քանի տարի առաջ նշանավոր նկարիչը նույնիսկ իր քանդակներից մեկը նվիրեց հարևաններին՝ «Կին և տղամարդ» ստեղծագործությունը կանգնած է բակում՝ զրուցարաններից մեկի հարևանությամբ): Հայտնի է նաև Հրաչյա Քոչար փողոցի վրա գտնվող «Բրավոյի շենքը» (ժամանակին այնտեղ գործող ռեստորանի անունով), որում արվեստանոցներ էին ստացել մի շարք նկարիչներ: Այսօր այդ շենքում ստեղծագործում են նաև երիտասարդ նկարիչներ, այդ թվում՝ Վահագն Համալբաշյանը և Արշակ Սարգսյանը:
Բարեկամություն
Արաբկիրի կարևորագույն օբյեկտներից է մետրոյի «Բարեկամություն» կայարանը, ինչպես նաև դրա ստորգետնյա անցումը: Այսօրվա գետնանցումը, սակայն, մի հսկայական առևտրական տարածք է՝ տասնյակ կրպրակներով ու խանութներով, որոնցից շատերը զբաղեցնում են նաև դեպի փողոց տանող աստիճանների զգալի մասը: Մինչդեռ ի սկզբանե այն եղել է ստորգետնյա յուրահատուկ քաղաքաշինական միջավայր (թեպետ ոչ այնքան ճոխ, որքան նույն տարիներին կառուցված՝ «Երիտասարդական» կայարանի հարակից տարածքի անցումը)՝ ընդարձակ միջանցքով, շատրվանով և հենց կենտրոնը զբաղեցնող սրճարանով:
«Բարեկամության» շրջակայքում են կուտակված նաև մի շարք խոշոր խանութներ՝ ժամանակին դա հանրահայտ «Կիև» գաստրոնոմն էր, իսկ այսօր «Հայաստան» առևտրի կենտրո-նը, SAS և Parma սուպերմարկետները:
Գրականության մեջ
«Քանդուքարափ Կոմիտասով քայլում եմ մետրո Բարեկամություն: Մեկ տարի առաջ քանդեցին ու ավերեցին: Հանցագործի դիմագծերով նախարարը ճոռոմ-ճոռոմ խոստումներով հույս ավետեց, որ նորոգման աշխատանքները ճիշտ ժամանակին կավարտվեն. ստեց: Հերթական անգամ խաբեցին, թքեցին մարդկանց հոգիների մեջ, որ սովորական է դարձել իմ օտարացած երկրում…
Մետրոյի անցում եմ իջնում: Ընդերքային օդը բաբախում է բրոնխներումս»:
— Արամ Պաչյան, «Աշխատանք, աշխատանք», 2005