Բարի երթ

Քաղաքով տեղաշարժվող ցանկացած հետիոտն անկասկած գիտակցում է, որ առջևում ունի բավականաչափ ժամանակ՝ ոտքով Ա կետից Բ կետը հասնելու համար՝ ճանապարհին թարմ օդ շնչելով, խաչմերուկներին կանաչ լույսին սպասելով և, որպես իսկական երևանցի, ավանդական բարևներ փոխանցելով ամեն երկրորդ կամ ութերորդ քայլափոխին հանդիպած ծանոթ-անծանոթին: Բայց նույն քաղաքացին շտապելու դեպքում ժամանակ ծախսելու փոխարեն ունի հնարավորություն բավականին մատչելի գնով օգտվել քաղաքով քսանչորս ժամ երթևեկող տաքսիներից: Վերջին հինգ տարվա ընթացքում Երևանում տաքսիներից օգտվողների թիվը կտրուկ աճել է՝ հասնելով անհավանական ցուցանիշների:

Մեկ ամսվա ընթացքում Հայաստանում գրանցված ավելի քան 3500 տաքսիներով (դրանցից 2884-ը՝ Երևանում) երթևեկում է մեկ միլիոնից ավելի ուղևոր՝ երկրի բնակչության մոտավորապես մեկ երրորդը: Իհարկե, բացառապես տաքսիներից օգտվողների տոկոսը դեռ այնքան էլ մեծ չէ, սակայն տաքսի ծառայություններն այսօր արդեն մտել են լուրջ մրցակցային դաշտ և առաջարկում են ավելի լավ սպասարկում և ավելի հարմարավետ երթևեկություն՝ ցանկանալով ավելացնել իրենց հաճախորդների քանակը: Հետաքրքրական է նաև այն, որ ապրանքների և համապատասխանաբար՝ որոշ ծառայությունների գների ընդհանուր թանկացումը չի անդրադարձել տաքսիների գների վրա:

Ինչպես պարզվեց, այսօր տաքսի ծառայությունների մեծամասնությունը գանձում է մեկ կիլոմետրի դիմաց հարյուր դրամ՝ սահմանված վեց հարյուր դրամ մինիմալ արժեքի պայմանով: Կան բացառություններ: Օրինակ՝ «Ջիփ» տաքսի սերվիսը գանձում է 120 դրամ, սակայն դրա դիմաց ապահովում բարձրակարգ սպասարկում՝ մաքուր և օդափոխված ջիփերով:

Հետաքրքիր անակնկալ էր քաղաքում վարդագույն տաքսիների հայտնվելը: «Փինք» տաքսի սերվիսը ստեղծվել է միմիայն իգական սեռի ներկայացուցիչների համար և կարող են տղամարդ հաճախորդ ընդունել միայն այն դեպքում, եթե նա կնոջ, ընկերուհու կամ երեխաների հետ է: Պարզվեց նաև, որ «Փինքն» ունի քաղաքում ամենացածր մինիմալ արժեքը՝ չորս հարյուր դրամ, որից հետո ամեն հաջորդ կիլոմետրի դիմաց «վարդագույնի» հաճախորդուհին վճարում է հարյուրական դրամ: «Սեռական խտրականություն» դնող նմանատիպ տաքսի ծառայություններ գործում են շատ երկրներում: Դրանց գլխավոր տարբերությունը երևանյան «Փինքից» բացառապես կին-վարորդներն են: Այսօր Հայաստանում նման բան պատկերացնելը շատ դժվար է:

Ինչպե՞ս է ստացվում, որ տաքսի սերվիսներին ձեռնտու են այսպիսի անհավանական ցածր գները և ինչո՞ւ են սեփական տաքսու վարորդներն անընդհատ բողոքում, որ «իրենց տակը բան չի մնում», բայց և այնպես շարունակում աշխատել: Այս հարցերը պարզաբանելու նպատակով ես մի քանի օր երթևեկեցի քաղաքի տարբեր տաքսիներով և զրույցի բռնվեցի վարորդների հետ:

Հայտնի բան է, որ մեքենան նստած-չնստած վարորդն ինքն է խոսակցություն բացում կամ թեկուզ փորձում բացել: Շրջվում է և արտաբերում հանրահայտ՝ «գիտեք, սաղ կյանքս տաքսի եմ քշե՞լ» արտահայտությունը և իր ասածից քաղցր նոստալգիայի մեջ ընկղմվելով՝ վառում ավանդական սիգարետը:

Պարզվում է՝ սերվիսի վարորդն աշխատում է ամեն օր՝ տասներկու ժամ կամ օրը մեջ՝ քսանչորս ժամ: Ստացվում է, որ վարորդն արդեն ակամա գտնվում է շարունակական անքնության և հոգնածության մեջ և, ըստ տրամաբանության, ստանում է բազմազան նյարդային հիվանդություններ: Այսպիսի պայմաններում աշխատելու դեպքում խիստ ավելանում է վթարի ենթարկվելու հավանականությունը: Մի պահ պատկերացնենք այն վարորդներին, որոնք գիշերվա «հազարին» պինդ քնած իրենց տաքսիների մեջ՝ աշխարհի երեսին ամենաքիչը մեր զանգն են ակնկալում, սակայն հանկարծ լսվում է կապի մեջ մտնող դիսպետչերի ձայնը…

Որպես հետևանք՝ չեն նվազում ճանապարհատրանսպորտային պատահարները: Ըստ պաշտոնական վիճակագրական տվյալների՝ ձմռան ընթացքում պատահարները հասել էին ամսական մոտ հարյուրի: Սա առաջին հերթին տեղիք է տալիս տաքսի նստող ցանկացած քաղաքացու սեփական անվտանգությունը կասկածի տակ դնել և միգուցե ընտրել ճեմելու տարբերակն ու փոխարենը լցվել սեփական մեքենա գնելու համար փող կուտակելու լուրջ մտադրությամբ:
Տաքսիների վթարների մեծ ռիսկայնության պատճառով որոշ ապահովագրական ընկերություններ հրաժարվում են տաքսի ապահովագրելուց կամ ապահովագրում են ավելի բարձր գներով:

«Այսօր սեփական տաքսի վարելն ավելի ձեռնտու է, – ասում է վարորդական մեծ փորձ ունեցող տաքսիստ Վարդանը, — օրական միջինը յոթ-ութ հազար դրամ կարելի է հանգիստ աշխատել, իսկ սերվիսի վարորդներին օրական երեք-չորսից ավելի չի մնում, քշել եմ՝ գիտեմ»: Բացի այդ, նրանց վրա է նաև վառելիքի ծախսը, կողմնակի այլ ծախսեր: Շատ ժամանակ պետք է դիսպետչերի հետ կարողանալ լավ հարաբերություն պահպանել, որ նա «լավ» պատվերները քեզ տա: Իսկ որոշ տաքսի ծառայություններ վարորդից օրական կոնկրետ գումար են պահանջում ներկայացնել, ինչի արդյունքում նրանց չնչին շահույթ է մնում:
Մեկ այլ հարց. գների թանկացման դեպքում քաղաքացիները կհրաժարվե՞ն տաքսի ծառայությունից, թե ոչ: Կարելի է ենթադրել, որ ուղևորափոխադրումների ընդհանուր ծավալը կնվազի, իսկ տաքսի ծառայությունը կդառնա ուղղված միջինից բարձր աշխատավարձ ստացողների խմբին, ինչպես դա տեղի է ունենում արևմտյան շատ քաղաքներում:

Օրինակ՝ Նյու Յորքում տաքսիներն ահռելի պահանջարկ ունեն: Իզուր չէ տարիներ առաջ Մաքսիմ Գորկին այն անվանել «դեղին սատանայի քաղաք»: Այսօր քաղաքում աշխատում է ավելի քան 12 700 դեղին տաքսի, որոնք վաղուց դարձել են Նյու Յորքի խորհդրանիշներից մեկը: Ինչ վերաբերում է գներին, ապա դրանք բավական մատչելի են նույնիսկ մեր տեսանկյունից՝ կիլոմետրի համար մոտ մեկուկես դոլար: Տարբերությունն այստեղ տարածությունների մեջ է, որն անցնելն ի վերջո բավականին զգալի գումար է կազմում: Զարմանալիորեն թանկ են Մոսկվայի տաքսիները: Այստեղ դրանք իրոք հասարակ մարդկանց գրպանին հասանելի չեն:

Լոնդոնում տաքսի նստելու հաճույքը նույնպես բավական թանկ է, սակայն փոխարենը հաճախորդն իրեն իսկական ջենթլմեն կամ լեդի է զգում: Հանրահայտ սև քեբերը աշխարհում առաջինն են բարձրակարգ սպասարկման և կիրթ վարորդների առումով: Եվրոպայի երկրներից շատերը միայն տեղաբնակ վարորդների են գործի ընդունում՝ խուսափելով էմիգրանտներից: ԱՄՆ-ում և Ռուսաստանում պատկերը հակառակն է, շատ են եկվոր վարորդները: Այսպիսով, էմիգրանտական էժան աշխատուժի հաշվին տաքսի ծառայությունները կարող են զգալի էժանացնել երթևեկման գները, իսկ Եվրոպան նախընտրում է լավ վճարել սեփական քաղաքացիներին և բարձրացնել տաքսի ծառայության արժեքն ու լավ համբավը:

Տաքսիներն արդեն սկսում են վայելել քաղաքացիների վստահությունը նաև Երևանում: Դեռևս որպես վատ օրինակ են ծառայում որոշ անհատ տաքսիների վարձավճարային սեփական՝ թալանող կարգերն ու արտասահմանյան քաղաքացիների նկատմամբ վարորդների կողմից կիրառվող սերը դեպի չափազանցություններ: Սակայն ընդհանուր առմամբ պետք է գոհ լինենք, որ տաքսին այսօր դեռ հասանելի հաճույք է: Սակայն ինչպե՞ս այդ հաճույքից չզրկվելով աշխատել բարելավել վարորդների դրությունն ու կենսամակարդակը: Սա հիմնական հարցն է, որ կարելի է ուղղել տաքսի ծառայությունների սեփականատերերին: