Կարգի բերել աշխարհը

Երևանի ֆիզմաթ դպրոցի շրջանավարտ, ռուսական ՏՏ արդյունաբերության գուռու Դավիդ Յանին հաճախ կատակով անվանում են «հայկական ամենակարճ ազգանունով մարդ»: Իր առաջին հաջողակ նախագիծը՝ հիմա արդեն աշխարահռչակ Lingvo էլեկտրոնային բառարանը, նա ստեղծել էր դեռ 1989-ին: Այնուհետև առաջացավ FineReader տեքստերի ճանաչման համակարգը, որն այսօր օգտագործում են աշխարհի միլիոնավոր մարդիկ: Վերջին քսանից ավելի տարիներում նա իրագործել է բազմաթիվ նախագծեր: Դրանցից մեկը վերջերս Երևանում բացված «Այբ» դպրոցն է, որի միջոցով Յանն ու իր զինակիցներն ուզում են բացել հաջողության դռները Հայաստանի տաղանդավոր երիտասարդների համար:

Դավիթ, Երևան շատ հաճախ չեք գալիս: Գալուց էլ հիմնականում գործով…
- Տարին մեկ անգամ պարտադիր գալիս եմ: Ու Ֆիզինստիտուտի շրջանում քայլելիս ամեն անգամ համակվում եմ հատուկ զգացողությամբ: 17 տարի ապրել եմ այնտեղ ու գիտեմ յուրաքանչյուր քար: Ի դեպ՝ դրանք բոլորը մնացել են իրենց տեղերում: Ուղղակի ամեն ինչ փոքրացել է: Երբ երեխա էի, տներն այնքա՜ն մեծ էին: Հիմա պարզվում է՝ շատ են փոքր: Արարատն է ավելի լավ երևում: Հավանաբար այն պատճառով, որ գործարաններն էլ չեն աշխատում ու օդը մաքուր է. նույնիսկ արդյունաբերության անկումն ունի դրական կողմեր:

Երևանից գնացիք 1985-ին: Ի՞նչն եք ամենաշատը կարոտում:
- Մոսկվայում ապրածս երկար տարիների ընթացքում շատ էի կարոտում արևն ու թարմ օդը: Բայց վերջերս ընտանիքով տեղափոխվեցինք Սան Ֆրանցիսկոյի արվարձան, որտեղ այս առումով ամեն ինչ լավ է: Ի դեպ, Փորթոլա Վելին, որտեղ հիմա ապրում ենք, նման է երևանյան հարազատ Ֆիզինսիտուտի տարածքին ոչ միայն կլիմայով, այլև մարդկանցով: Ապրում է ընդամենը մի քանի հազար մարդ, որոնց մեջ կան շատ պրոֆեսորներ Սթենֆորդից: Մթնոլորտը շատ ջերմ է: Միայն սուրճի խնդիրն է մի քիչ բարդ. ոչ մի տեղ չեն տալիս ո՛չ հայկական սուրճ, ո՛չ էլ նույնիսկ իտալական էսպրեսո. միայն ամերիկանո է: Այս բարդ իրավիճակից ելք գտնելու համար գնեցի սուրճի մեքենա ու միևնույն ժամանակ զբաղվեցի լատե արթով. նկարում եմ սուրճի վրա: Նույնիսկ հատուկ դասերի եմ մասնակցել:

Ու ինչպիսի՞ն է կյանքն Ամերիկայո՞ւմ: Դժվար չէ՞ ընտելանալ նոր տեղին:
- Ոչ: Մենք ընտանիքով սիրում ենք ճանապարհորդել, երկար ժամանակ ապրել զանազան վայրերում: Վստահ չեմ՝ Ամերիկայում ընդմիշտ կմնամ, թե ոչ, բայց հիմա ամեն ինչ հոյակապ է: Ուղղակի ապշում եմ՝ որքա՜ն տարբեր կարող է լինել այս երկիրը: Օրինակ՝ մոտ տասը տարի առաջ ապրում էի Չիկագոյում: Բավական գավառական տեղ է: Ամեն ինչ սահուն է ու հանգիստ: Մինչդեռ Սան Ֆրանցիսկոն եռում է: Բնակիչների համարյա 80 տոկոսն արտասահմանցիներ են: Ճարտարագետներ են, ֆինանսիստներ, գործարարներ: Ակտիվ մարդիկ են, որոնք ամբողջ ժամանակ ուզում են հորինել ինչ-որ բան: Փալո Ալթոյում ունեմ սիրելի սրճարան: Փոքր է, ունի հինգ սեղան: Դրանցից ամեն մեկի մոտ կարելի է լսել խոսակցություններ, թե ինչպես է հայտնվել մեկի բիզնես հրեշտակը, մյուսն ակնկալում է նոր նախագիծ, երրորդն ունի նորություններ Սթենֆորդի գծային արագացուցիչի մասին: Չեք պատկերացնի՝ որքան հաճելի է գտնվել այս միջավայրում, որտեղ կենտրոնացել է նախաձեռնողական այդպիսի մեծ ներուժ:

Իսկ ընկերները, ծանոթները… Չե՞ք կարոտում:
- Այս առումով ընդհանուր առմամբ, քիչ բան է փոխվել: Այնտեղ աշխատում են իմ ծանոթներից շատերը. ֆիզտեխի շրջանավարտներ են, շատերը՝ հայ: Շատ բաց ժողովուրդ են, ամբողջ ժամանակ մշակում են գաղափարներ ու փնտրում պոտենցիալ ներդրողներ: Ինձ հաճախ են կպնում, որ լսեմ, արտահայտեմ մասնագիտական կարծիք: Հաճախ հանդիպում եմ շատ հեռանկարային նախագծերի, որոնց այսպես թե այնպես մասնակցում եմ՝ թեև մոտ ժամանակներում ինձ համար առաջնային կմնա «Այբ» դպրոցը:

Անցած տարի «Այբի» բացումը, իրոք, մեծ իրադարձություն էր Հայաստանի համար: Այս մեկ տարվա արդյունքը համապատասխանո՞ւմ է ձեր ակնկալիքներին:
- Իրականում դպրոցի պատմությունը սկսվել էր դրա գործելուց շատ առաջ: Անցանք բավական երկար ճանապարհ. մտածում էինք հայեցակարգ, փնտրում ուսուցիչներ, թարգմանում հայերեն դասագրքեր, շփվում ճարտարապետների հետ, հավաքում գումարը: Իսկ միջանկյալ արդյունքներն արդեն գերազանցում են մեր ակնկալիքները: Մեր նպատակը երեխաներին այնպիսի կրթությունն տալն է, որ կարողանան շարունակել ուսումն աշխարհի լավագույն բուհերում, հետո վերադառնան հայրենիք ու դառնան գիտնականներ, գործարարներ, քաղաքական գործիչներ, նախագահներ: Դառնան այն մարդիկ, որոնցից կախված է լինելու Հայաստանի ապագան: Ես արդեն հիմա տեսնում եմ, որ ճիշտ ուղու վրա ենք: Գիտե՞ք՝ ծնողներս դրամ հատկացրին «Այբի» աջակցման հիմնադրամին: Բայց նախագծի մասին ունեին բավական աղոտ պատկերացում, նախքան հանդիպեցին երեխաներին: Դրանից հետո որոշեցին տեղափոխվել Մոսկվայից ու դասավանդել այստեղ: Հայրս, որը մի ժամանակ Չինաստանից եկել էր Երևան սովորելու, կդասավանդի ֆիզիկա, գուցե նաև չինարեն: Մայրս՝ Չինաստանի պատմություն:

«Այբի» հիմադիրներից շատերը Ձեզ պես սովորել են Երևանի ֆիզմաթ դպրոցում:
- Ֆիզմաթում սովորելը մեզ այն ժամանակ տվեց հնարավորություն ընդունվել Մոսկվայի ֆիզիկատեխնիկական ինստիտուտ ու դառնալ այն, ինչ հիմա ենք: Ուստի ի սկզբանե միտք ունեինք վերադառնալ ու վերականգել Երևանի ֆիզմաթը: Բայց հետո հասկացնաք, որ դժվար կլինի պետական դպրոցում ներդնել 40 միլիոն դոլար: Մեկենասներն ուզում էին լինել վստահ, որ իրենց ֆոնդերը կպահպանվեն: Այդպես որոշեցինք ստեղծել սեփական դպրոց:

Բայց ախր միայն «Այբով» անհնար է լուծել երկրի կրթական խնդիրները:
- Իհարկե, մեր նպատակը ոչ թե մեկ դպրոց ստեղծելն է, այլ միջավայր ձևավորելը: Այդ պատճառով ամենասկզբից սերտ համագործակցում ենք ֆիզմաթի հետ:

Ինչի՞ց է կախված «Այբի» պես կրթական նախագծերի հաջողությունը:
- Կա երկու կարևոր գործոն՝ ուսուցիչներ ու աշակերտներ: Ցանկացած ուսումնական միջավայր պետք է ունենա փայլուն դասավանդողներ ու նպատակասլաց աշակերտներ: Ընդ որում՝ մեկն առանց մյուսի անիմաստ է: Ֆիզմաթ դպրոցում մենք հետաքրքիր էինք միմյանց համար, հաճույքով անցկացնում էինք այնտեղ ամբողջ օրը: Մեր ուսուցիչներն էլ, իհարկե, իսկական պրոֆեսիոնալներ էին: Բայց նույնիսկ սա բավարար չէ: Հարկավոր է շարունակականություն: Մեր կրթության մեջ մեծ դեր են խաղացել շրջանավարտները, որոնք ամռանը վերադառնում էին դպրոց ու դասավանդում մեզ ֆակուլտատիվ կերպով: Մեր հասակակիցներից շատերը այդ ժամանակ ֆուտբոլ էին խաղում, մինչդեռ մենք գալիս էինք դատարկ դպրոց, նստում շոգ դասարաններում ու լսում ավագ երիտասարդների պատմությունները: Թեպետ ֆուտբոլ խաղալու ժամանակ էլ էինք ունենում:

Հետաքրքիր է՝ հնարավո՞ր է հիմա այդպես անել:
- Ինչո՞ւ ոչ: «Այբում» հիմա էլ կա նման բան. ավագ դասարանցիները ֆակուլտատիվ դասավանդում են զանազան առարկաներ Հայաստանի այլ դպրոցներում: Զարմանալի երևույթ է, երբ աշակերտները պատմում են իրենց սիրելի առարկայի մասին: Դպրոցականները շատ են հավանում դասախոսությունները, քանի որ մի բան է՝ մեծահասակ ուսուցիչը դաս տա, լրիվ այլ բան՝ գրեթե հասակակիցը, որն ուղղակի սիրահարված է առարկային: Իսկ եթե նայենք դեպի ապագա, չունեմ ոչ մի կասկած, որ նույն պատանիներն ու աղջիկները մի օր Սթենֆորդից կամ Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտից կվերադառնան հարազատ դպրոցի օջախ, որ կիսվեն գիտելիքներով հաջորդ սերնդի հետ:

2000-ին, երբ դեռ կար մի քանի տարի, մինչև սոցցանցերը կողողեին աշխարհը, Դուք ԱՄՆ-ում ներկայացրիք Cybiko առաջին գրպանի կոմունիկացիոն համակարգիչը երիտասարդների համար: Ի՞նչու նախագիծը չզարգացավ:
- Իրոք, այն ժամանակ դա շատ նոր գաղափար էր: Տղաները ներմուծում էին Cybiko իրենց երազած աղջկա տվյալները, ու այն սկսում էր թրթռալ, երբ նա հայտնվում էր 250 մետր շառավղում: Այս սարքը շատ արագ տարածվեց: Մի քանի ամսում ԱՄՆ-ում վաճառեցինք քառորդ միլիոն օրինակ՝ ստեղծելով աշխարհում առաջին երկրադիրքային սոցցանցը: Ի դեպ՝ այն ժամանակ չկար նույնիսկ «սոցցանց» եզրը: Սակայն NASDAQ-ի ճգնաժամն ու սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչությունը բեկեցին բոլոր ծրագրերը: Cybiko-ն ստիպված վաճառեցի, վերադարձա Մոսկվա ու խորացա նոր-նոր ծնվող ֆլեշմոբների մշակույթի մեջ: Դա մի ամբողջ արվեստ է, որտեղ անծանոթ մարդիկ պայմանավորվում են գործել կարճ սցենարով, հանդիպում են ու անում ընդհանուր գործ:

Դուք համարյա ամեն օր սկսում եք նոր նախագիծ: Դա միայն բիզնե՞ս է, թե ավելին:
- Բիզնեսն ինձ համար ինքնանպատակ չէ: Անում եմ այն, ինչը հավանում եմ, ու ինչը գոնե մի քիչ աշխարհը դարձնում է ավելի լավ: Ու ինձ նմանները շատ են: Ռիչարդ Բրենսոնն իր «Գրողի՛ն ամեն ինչ: Վճռի՛ր ու արա՛» գրքում շատ հստակ գրում է մեր կյանքի բարելավման մեջ յուրաքանչյուր մարդու դերի մասին:

Իսկ աշխարհի ո՞ր մասն եք հիմա կարգի բերում:
- Վերջին ժամանակներում զբաղվել եմ ռեստորաններով ու iiko ընկերությամբ, որը մասնագիտանում է ռեստորանային բիզնեսի կազմակերպման նոր համակարգի ներմուծմամբ:

Ինչպե՞ս ՏՏ բնագավառի մարդը հայտնվեց ռեստորանային բիզնեսում:
- 2003-ին, երբ հրաժեշտ տվեցի Cybiko նախագծին, Ամերիկայից վերադարձա Մոսկվա: Տանս պարբերաբար անցկացնում էինք երեկույթներ: Հավաքվում էր մոտավորապես յոթանասուն մարդ: Լինում էր կենդանի երաժշտություն ու այլ կատարումներ: Մի անգամ մեկն ասաց. «Հերի՛ք է տանը նստել: Պետք է ստեղծենք մի տեղ, որտեղ կկարողանանք հանդիպել ամբողջ տարին»: Իդեալական տարբերակում՝ այնտեղ պիտի տեղ անեին շատերը, սակայն առաջին սրճարանի՝ FAQ-ի տարածքը ընդամենը 90 քմ էր՝ ներառյալ աշխատասենյակներն ու խոհանոցը: Կար միայն 90 մարդու տեղ, սակայն սա էլ էր բավական հաջողակ սկզբի համար: Ես խոսք էի տվել, որ FAQ Café-ն կլինի իմ առաջին ու վերջին ռեստորանային նախագիծը, բայց որոշ ժամանակ հետո բացվեց ArteFAQ-ը, հետո DeFAQto-ն, «Գրիմ քույրերը» և այլն: Դրանք հիմա շարունակում են զարգանալ առանց իմ գործուն մասնակցության. հիմա անցել եմ iiko-ին: Այն դեռ կարելի է անվանել start up, թեև գոյություն ունի արդեն մի քանի տարի: Այս համակարգով աշխատում է մոտ երեք հազար ռեստորան Ռուսաստանում, Չինաստանում, Վիետնամում ու Հայաստանում:

Ի՞նչն է դրա էությունը:
- Վերականգնել հյուրասիրությունը, որ հաճախորդներն իրենց զգան ցանկալի: Սա վերաբերում է բոլորիս: Որտեղ էլ ապրենք՝ բոլորս գնում ենք սրճարաններ ու ռեստորաններ:

Չե՞ք մտածել բացել Երևանում Ձեր ռեստորաններից մեկի մասնաճյուղը:
- Իհարկե, հաճելի կլիներ բացել Երևանում FAQ Café, բայց դրա համար պետք է ֆիզիկապես ներկա լինել: Գոնե կես տարի պետք է ամեն օր անձամբ գնալ այնտեղ, փորձել ուտեստները, աշխատել մատուցողների հետ: Իսկ դա դժվար է:

Վերջերս համացանցում անվճար տեղադրեցիք սնվելու համակարգի մասին Ձեր գիրքը: Դա չի՞ խանգարի ռեստորանային բիզնեսին:
- Իմ համակարգը հիմնված է ուտելիքի չորս տեսակից հրաժարվելու վրա: Դրանք են շաքարը, աղը, խմորեղենն ու «վնասակար» ճարպերը: Մյուս կողմից՝ իմ ռեստորաններում մատուցում են, օրինակ՝ տապակած կարտոֆիլ, որը ոչ մի կերպ չի համապատասխանում այս սկզբունքին: Բայց ես չեմ կարող ճաշացանկից հենց այնպես դուրս հանել բոլոր վնասակար ուտեստները: Ուղղակի պետք է տալ ընտրություն: Օրինակ՝ ԱՄՆ-ում շատ ռեստորաններում գործում է հետաքրքիր համակարգ. պատվիրելու ժամանակ հաճախորդին հեռախոսով ցույց են տալիս ստանալիք ճարպերի, ածխաջրերի ու կալորիաների քանակը:

Ի՞նչ արձագանքներ ունի գիրքը:
- Հայրս, կարդալով այն, մեկուկես ամսում նիհարեց 12 կիլո: Իմ աշխատությունն օգնել է արդեն մի քանի հարյուր մարդու: Նրանք նաև իրենց երեխաներին են հեռու պահում վնասակար սնունդից: Պարզ է, որ բոլորն էլ սիրում են խորոված: Ուղղակի ամեն մեկը պետք է որոշի՝ ինչ է ուզում. 45 տարեկանում լինել առողջ, թե ունենալ անոթների անբուժելի խնդիրներ: Ես, օրինակ՝ 44 տարեկան եմ, բայց քաշս այնքան է, որքան 10-րդ դասարանում էր: Ինքնազգացողությունս էլ նույնն է:

Ինչպես տեսնում եմ՝ Ձեր բոլոր նախաձեռնություններում հասնում եք հաջողության: Կա՞ ինչ-որ գաղտնիք:
- Բանաձևը բավական պարզ է. պետք է սովորել ավարտին հասցնել սկսած գործը: Աշխարհը լավացնելու համար բավարար չէ ունենալ ակտիվ դիրքորոշում կյանքի հանդեպ, ուժ ու ցանկություն: Այս ամենն անիմաստ է, եթե սկսածը թողնվի կիսատ: Պետք է հասկանալ, որ կյանքն այդքան հետաքրքիր չէ, որքան կուզենայինք, որ լիներ, ու որ 90 տոկոսն այն ամենի, ինչ պետք է անել հաջողության հասնելու համար, միապաղաղ աշխատանք է: Մեծերը սրան տվել են տարբեր ձևակերպումներ, սակայն առանձապես դիպուկ է Մաքսվելի ասածը. «Աշխատի՛ր, ավարտի՛ր, հրապարակի՛ր»: Արտասովոր ընդգրկուն խոսքեր են: Տարիների ընթացքում սկսում ես հասկանալ յուրաքանչյուր բառի քաշը:

«Ереван» ամսագիր, N11, 2012