Ֆին հոգևորականը՝ Հայաստանի մասին

Ֆին հոգևորական Սերաֆիմ Սեպալան երկար տարիներ ուսումնասիրել է հայկական մշակույթն ու պատմությունը և ունի մի շարք հրապարակումներ այս թեմայով, այդ թվում 500 էջանոց մի գիրք հայ մշակույթի մասին, իսկ ներկայումս նա աշխատում է հայոց ցեղասպանության թեմայի շուրջ մի նոր գրքի վրա:

Հայր Սերաֆիմ, Դուք մի քանի տարի է, ինչ զբաղվում եք հայագիտությամբ և ունեք մի քանի հրապարակումներ հայկական մշակույթի մասին: Ինչպե՞ս Դուք, լինելով ֆին ուղղափառ վանական, սկսեցիք հետաքրքրվել Հայաստանով: Մասնավորապես ի՞նչ թեմաներ եք ուսումնասիրել:

- Ես հետաքրքրված էի Հայաստանով նախքան ուղղափառություն ընդունելը. դա երկար պատմություն է: 1990-ականներին, երբ երիտասարդ ուսանող էի, ես ցանկանում էի դառնալ քրիստոնյա, բայց դեռ չգիտեի, թե ինչպիսի քրիստոնյա էի ուզում լինել: Հելսինկիում կային բազմաթիվ դավանանքներ ունեցող եկեղեցիներ և ես դրանք բոլորն այցելեցի: Ուղղափառ եկեղեցին իմ ցանկի վրա վերջինն էր: Իսկ մինչ այդ ես արդեն այցելել էի մի հայկական եկեղեցի Ստամբուլում: Ես ուսումնասիրում էի արևելագիտություն և սեմական լեզուներ Հելսինկիում և շատ գրքեր էի կարդում քրիստոնեության պատմության մասին:

Ես համոզվեցի, որ քրիստոնեությունը իր ոգով արևելյան կրոն է, և որ արևելյան եկեղեցիները ամենամոտն են ակունքներին: Հետո ես գնացի Երուսաղեմ մեկ տարով և ծանոթացա այդ բոլոր եկեղեցիների հետ' սիրիական, ղպտի և եթովպական ուղղափառ եկեղեցիների, ինչպես նաև հայկական եկեղեցու հետ: Այնտեղ ես ապրում էի հայկական թաղամասում' մի հայկական տան տանիքում: Այսպիսով, դա ինձ համար և՛ ակադեմիական և՛ անձնական փորձառություն էր: Ես թարգմանում էի հոգևոր գրականություն սիրիակ (արամեերեն) լեզվից ֆիներեն, բայց այդպես էլ հնարավորություն չունեցա սովորել հայերեն: Հետո ես ընդունեցի ուղղափառություն և դրանից մի քանի տարի անց դարձա վանական: Վանական տարիներին մեծ զբաղվածություն ունեի: Ամեն օր 14 ժամ եկեղեցում էի և աշխատանքի մեջ, իսկ երեկոյան աշխատում էի իմ դոկտորական թեզի վրա: Հետո ես անսպասելիորեն ստացա աշխատանքի հրավեր համալսարանից և եկեղեցին հավանություն տվեց, որ ես ստանձնեմ այդ աշխատանքը: Միայն այդ ժամանակ ես հնարավորություն ստացա իրականացնել իմ երազանքը և ավելի խորը ուսումնասիրել Հայաստանը:

Ի՞նչ հետաքրքիր բացահայտումներ եք արել Հայաստանն ուսումնասիրելիս:
- Ինձ համար հայկական ամեն բան, որ գոյություն է ունեցել ցեղասպանությունից առաջ ընկած ժամանակաշրջանից ի վեր, բարձրագույն գեղեցկության արտահայտում է: Վասպուրականի մանրանկարները, դուդուկի եղանակները, շարականները, Սայաթ Նովան, Արցախի կարպետները և անգամ լարախաղացների պարերը: Ես երբեք ոչ մի տեղ նման գեղեցկություն չեմ տեսել: Այս ամենի համադրությունը ցեղասպանություններով և արյունահեղություններով լի պատմության հետ հիրավի յուրօրինակ է: Այս բոլորը իմ հոգու տունն է: Ես ցավ եմ զգում ամեն անգամ, երբ տեսնում եմ, որ այս թանկարժեք մարգարիտները փոխարինվում են արևմտյան աղբով Երևանում: Հայաստանը Միջին Արևելքի մշակույթների վերջին անկյունն է, որտեղ հին քրիստոնեական ավանդույթները դեռևս պահպանվում են ողջ մշակույթի մեջ' օպերաներից մինչև սրբավայրերը: Այս ամենն այնքան մեծ արժեք ունի: Ես իհարկե տեսնում եմ Հայաստանի ներկայիս խնդիրները, բայց խնդիրներ կան բոլոր երկրներում: Մի ծայրահեղ օրինակ բերեմ' ինքնասպանությունների թիվը ֆինական զարգացած գյուղերում անհամեմատ ավելի մեծ է, քան հայկական ամենաաղքատ գյուղում: Ինչու՞: Միգուցե այն պատճառով, որ դեռ մի շատ թանկագին բան կա աղքատ հայկական գյուղերում, մի բան, որ ֆիները չունեն…

Դուք ուսումնասիրել եք հայոց ցեղասպանության փիլիսոփայությունը, ինչպես նաև ցեղասպանությանը հաջորդող ժամանակաշրջանի հայկական արվեստը: Կարո՞ղ եք մի փոքր խոսել Ձեր այս աշխատանքի մասին: 

-Այո, ես ուսումնասիրել եմ ցեղասպանությանը հաջորդող ժամանակաշրջանի մշակույթը, թե ինչպես է ցեղասպանությունն ու դրա ժխտումը ազդել և ինչպես է այն արտացոլվել հայկական մշակույթի, կերպարվեստի, ֆիլմերի, գրականության և ընդհանրապես հայկական ինքնության վրա: Ես զգացի, որ որքան ավելի եմ խորանում իմ ուսումնասիրության մեջ, այնքան ավելի մեծ ցավ եմ զգում: Ցեղասպանություն տերմինը այսօր շատ թույլ իմաստով է օգտագործվում: Երբ մի քանի հազար մարդ է մահանում օրինակ միջին արևելքի հակամարտություններում, քաղաքական գործիչները միանգամից դա անվանում են ցեղասպանություն: Իրական ցեղասպանության ժամանակ մահացածների թիվը, լինի դա հազարներ, թե միլիոններ, իրականում երկրորդական հարց է: Ես դիտարկում եմ ցեղասպանությունը որպես գոյաբանական իրադարձություն' համակարգված հարձակում տվյալ ազգի գոյության դեմ բոլոր մակարդակներում' անցյալի, ներկայի և ապագայի վրա: Հայերի անցյալը ոչնչացվել է և շարունակում է ոչնչացվել Թուրքիայի կողմից: Ներկան հափշտակվել էր այդ 1.5 միլիոն նահատակներից: Իսկ ցեղասպանության հետևանքով առաջացած իրական խնդիրը ազգի ապագան է և ողջ կենսակերպը: Նստել և զրուցել եկեղեցու բակում Լոս Անջելեսում նույնը չէ, ինչ որ նստել և զրուցել Աղթամարում: Աղոթքների, ազգային երգերի, գորգագործության, ավանդույթների հազարավոր տարիների կենսափորձը հողին հավասարեցվեց - սա՛ է ցեղասպանության բուն էությունը: Այս պահին ես արդեն գրում եմ իմ երրորդ գիրքը ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցի առիթով: Այս անգամ ես ցանկանում եմ նկարագրել Արևմտյան Հայաստանի գյուղերից մեկի կյանքը' իր խնջույքներով և ավանդույթներով, ինչպես նաև ներկայացնել մի քանի մարտիրոսության դեպքեր հիմնված ականատեսների պատմությունների վրա: Ես երբեք չեմ գրում քաղաքական գործիչների կամ դիվանագետների մասին: Ինձ համար նրանք երկրորդական են: Այն, ինչ կարևոր է, ժողովուրդն է և նրա ոգին' իր ոգեղենության և արվեստի մեջ:

Դուք նաև հրատարակել եք 500 էջանոց գիրք ֆիներեն լեզվով վերնագրված «Արարատից արևելք», որը ներկայացնում է հայկական մշակույթը, պատմությունը, արվեստը և կրոնը: Կարո՞ղ եք մի քանի խոսքով ներկայացնել գրքի բովանդակությունը:

- Ես 15 տարի ապասում էի, որ որևէ մեկը գիրք գրի հայկական մշակույթի մասին ֆիներեն լեզվով, բայց ոչ ոք չէր գրում: Այսպիսով ես հասկացա, որ ես ինքս պետք է դա անեմ: Այս գիրքը մշակույթի պատմություն է, որը ներկայացնում է հայոց պատմության տասներկու ամենակարևոր գլուխները: Ես փորձեցի դա ներկայացնեմ այնպես, որ այն չլինի կայսրությունների, առաջնորդների և իշխանավորների հարաբերությունների մասին պատմող չոր նկարագրություն, այլ ներկայացնի հայկական ինքնությունը պատմական հարթության մեջ: Ես խոսում եմ այն մասին, թե ինչու այնպիսի երևույթներ, ինչպիսին են Ավարայրը, կաթողիկոսը, այբուբենը, Նարեկացին, Ազնավուրը և այլք մաս կազմում հայկական ինքնության:

Արդյո՞ք գիրքը թարգմանվելու է հայերեն կամ անգլերեն:

- Ցավոք, կարծում եմ, որ ոչ: Այն նախատեսված է ֆին ընթերցողների համար: Ի ուրախություն ինձ, արդեն հարյուրավոր ֆիներ կան, ովքեր ճամփորդել են Հայաստան այս «աղյուսն» իրենց ձեռքերում: Նրանք ասում են, որ Հայաստանում նրանք տեսնում են իրենց հետաքրքրող շատ բաներ և շատ խորն են ամեն ինչ վերապրում, հետո նրանք կարդում և հասկանում են: Ճիշտն ասած ինձ թվում է, որ ես նպաստել եմ Ֆինլանդիայում մի զարմանալի ենթամշակույթի ստեղծմանը: Մեզ մոտ բազմաթիվ մարդիկ կան, ովքեր մեծապես սիրում են Հայաստանը, իր բոլոր թերություններով հանդերձ, և անգամ ունեն իրական կարոտի զգացում Հայաստանի հանդեպ: Իմ ընկերների մեծ մասը եղել է Հայաստանում արդեն մոտ հինգ անգամ և որքան ավելի շատ են նրանք այցելում, այնքան ավելի են խենթանում: Հենց այս պահին նրանցից մեկը ձիով գնում է Ջերմուկից Սևան:

Իսկապես շատ հաճելի է բացահայտելը, որ մենք ունենք այսպիսի լավ ֆին ընկերներ, ովքեր այսպես սիրում են Հայաստանը: Հետագայում Հայաստան այցելելու ի՞նչ ծրագրեր ունեք:

- Տարին երկու անգամ ես խումբ եմ բերում Ֆինլանդիայից: Հոկտեմբերին տանում եմ նրանց Հյուսիսային Հայաստան, իսկ մայիսին տանելու եմ Արցախ և Սյունիք: Հուսով եմ կկարողանամ նոր տարին էլ անցկացնել Հայաստանում: Չեմ կարող երկար ամիսներ ապրել առանց Հայաստանի:

Աղբյուր՝  Panorama.am