13 Հունիս 2014, 13:52
4000 |

Կյանքի սղաճն ու մահվան գնաճը

Արձակագիր Արմեն Օհանյանը որոշեց հրապարակել իր կտակը` համեմված մահվան հայ գրական սև շուկայի տեսլականով:

Նոր կտակ
Կյանքս, ինձ չթաղես, շատ եմ խնդրում, ինձ կվառես: Չեմ ուզում՝ որդը ուտի իմ պորտը, չեմ ուզում՝ ճիճուն կծի իմ լեզուն, չեմ ուզում փտեմ, չեմ ուզում հոտեմ սառը ընդերքում, մայր հողի գրկում, ախր դու գիտես' ոչ մի կենդանի հողը չի փորում, իր նման մեկին տակը չի դնում: Թե քո օրոք ողջակիզել, խորովել ես, «գնա մեռի, արի սիրեմ» ինձ հետ չանես, փուռը կտաս, կհրկիզես, թո՛ղ մոխրանամ, մոխիր դառնամ: Հող թող դառնան բոլոր նրանք, ովքեր հող էին ու հողեղեն կյանք են վարել, իսկ ես բոց էի, կրակ ու կայծ, ուրեմն թող հրավառվեմ. փոշիանամ, տես' կտակս շատ հստակ է. ինձ չթաղես, ինձ կվառես:

Անցած կյանքի գինը. 50, 100 ու 500 դրամ
Ասված է'կյանքդ կամ քսակդ: Ահա՛ քսակդ, որից անհետ կորել են հիսուն, հարյուր և հինգ հարյուրանոց թղթադրամները: Ահա՛ և կյանքդ, որ լցվում է վարդագույն հիսունանոցից քեզ խոժոռված չափչփողի երաժշտությամբ, կյա՛նքդ, որ ոգեկոչում է կապույտ հարյուրանոցից ժպտացողի պես երկնքից աստղեր իջեցնել, կյա՛նքդ, որ անցնում է մոխրագույն հինգհարյուրանոցին պատկերված մարդու նախագծած արևային մի քաղաք Երևանում: Նրանց քսակն էլ քոնի պես երբեմն դատարկ էր, բայց լիքն էր կյանքը, որից անդարձ հեռացել են Արամ Խաչատրյանը, Վիկտոր Համբարձումյանն ու Ալեքսանդր Թամանյանը: Երկուսի աճյունն ամփոփված է Երևանի Կոմիտասի անվան զբոսայգու, իսկ Վիկտոր Համբարձումյանինը Բյուրականի ընտանեկան պանթեոններում: Ասված է' կտակն ապրած կյանքի արժևորման ձև է, ու, երևի, մի բան գիտեր աստղաֆիզիկոս Վիկտոր Համբարձումյանը, երբ գրում էր. «Մենք փոխանցում ենք սերունդներին ոչ թե արյուն, այլ գաղափարներ»:

Նոր կտակ' առանց -արան
Կյանքս, մահվան մահճում ինձ հոգեդարձ պետք չի անել: Էդ զռոցը, լացուկոծը, վայնասունն ու հեծկլտոցը էն աշխարհից ես չլսեմ, հետ չդառնամ: Ա՜յ քեզ մարդիկ, թե սիրում եք' հիմա ասեք, արտահայտվեք, հիմա՛ պաչեք բաց ճակատս, տաք թշերս, վիզ-պռոշս, իսկ մեռնելիս վրա չտաք: Երբ կմեռնեմ, ձեր ողբն ինձնից հեռու կապեք: Արգելում եմ դիս պաչելը, գուրգուրելն ու փաղաքշելը: Հեռավոր ազգական ողբասաց կանայք, չվեք ու չքվեք, ձեր բայաթին ինձ հարիր չի, հայեցի է — հայեցի չի՝ հե՛չ վեջս չի, ընդհանրապես էլ ոչ մի բան իմ վեջը չի, որովհետև ես մեռել եմ: Կյանքի օրոք պայքարել եմ՝ քայլերգ շուրթիս միշտ հաղթական, կուզեմ հիմի վերջին ճամփես անցնեմ հիմնով ես պատվական, ազգային ու զիլ հայկական, կամ թե մեռնեմ օտար ափին, թող որ դնեն «Լեդ Զեփելին»: Ա՜խ, թե լինեի ես ռաստաման կամ հիփ-հոփի խիստ սիրահար, Թուփաքի պես կտակ կանեի, որ իմ ախպեր ընգերտինքը պլանի հետ փոշիս խառնեին, մարդա մի մուխ քաշեին թռնեին, բայց դե հայ եմ սովորական, ուստի, մոխիրն իմ հայկական, կուզեմ շաղ տան այգու միջին երևանյան կամ էլ դաշտում Արարատյան:

Անցած կյանքի գինը. 1000 դրամ
Դու ես հիմա անշիրիմ մի պոետ և քո անունը' Չարենց, պիտի վառվի դարերում, պիտի լինի բարձր ու մեծ, իսկ քո պատկերը' կանաչ, լինի հայի գրպանում ու ծախսվի անընդմեջ: Խաչատուր Աբովյանի անշիրիմությունը մենք գեղեցկացրինք, իբր' գնաց անհետ կորավ, հօդս ցնդեց' Մասիսն ի վեր, մարկեսյան մոգական ռեալիզմի ոճով, բայց այ, Չարենցին գտնելու ու Պանթեոնում վերաթաղելու ցանկությունն անմար է, հատկապես նրանց մեջ, ովքեր ժամանակին Անդրանիկին «գյոռբա-գյոռ» արեցին ու Պեր Լաշեզից հասցրին Երևան: Ամենաշրջանառվող թղթադրամը երբեմն խանգարում է, որ մենք սերունդներին փոխանցենք «ոչ թե արյուն, այլ գաղափարներ», ոնց որ մի դպրոցական օրերս մեկնաբանեց «Մահվան տեսիլը». «Որպես լքված չոր լվացքի ձգված պարան, դողում է ձեռքս հավաքելու մի կարոտից, կարոտներիս գագաթն է այն, տեսիլք չքնաղ, մի ձիգ պարան' վրան կախված լի՜քը-լի՜քը հազար դրամ»:

Նոր կտակ' անկենաց
Կյանքս, արի թարս նստենք ու դուզ խոսենք. մեռնելը հեշտ է, թաղվելը' դժվար: Դագաղ ու պսակ, քելեխ, ինքնահող, յոթ ու քառասունք, քար ու գերեզման՝ ամենը փող է, միջին հաշվարկով' ամենաքիչը մի երկու միլիոն հայոց ռազմահայրենասիրական դրամով կամ մի հինգ հազար եվրոփողերով: Ինձ հետ չես բերի երկու միլիոնով, պատիվ-հարգանքս թող կապ ունենա թաղման թափորի երկարության հետ, բայց չի որոշվի ո՛չ դագաղի ոսկեջրած կափարիչով, ո՛չ էլ քելեխի փարթամ սեղանով: Ի՞նչ իմաստ ունի, որ ինձ թաղես սառը հողում, մոտիկ մարդկանց էլ' պարտքերի գրկում: Արի բարիշենք, թող չծախսվի անտեղի փող, որ կարող է մի որբ մանկան շոր ու գիրք դառնալ, որ կարող է մի լույս ջահելի ուսման վարձ դառնալ, մի ծեր ու անտուն մարդու հանգիստ ապրեցնել' մինչև որ մահը իր դուռն էլ թակի:

Անցանք առաջ: Ի՞նչ հոգեհաց. որբևայրուն մի կտոր հաց, թե ուզես տալ, խնդիր չկա, բայց' ոչ քելեխ: Հաս-կանո՞ւմ ես' ինչ եմ ասում. արգելում եմ սուփրա փռել, սեղան գցել, կենաց ասել, արաղի հետ արցունք խառնել կիսահարբած, բռունցքներով իրար խփել, որ բաժակը չզրնգա, «հողը վրեն թեթև լինի»-ն իմ մասին չի, ես հողում չեմ, ես օդում եմ, շատ-շատ ասեն' քամին փոշին թեթև փչի… թեթև փչի… փչի… շունչս: Անցած կյանքի գինը. 5000 դրամ
Թեպետ մեծ է և Չարենցը, բայց դու հինգ անգամ մեծ ես նրանից' ամենայն հայոց լոռեցի պոետ: Դու, որ երբեք ժամացույց չկրեցիր ու հաղթեցիր ժամանակը: Ասիր' մահը մերն է, մենք մահինը, մարդու գործն է միշտ անմահ, ու խոսքդ գործ դարձրիր: Երևանը լի է քեզնով, դու այգի ես, փողոց, արձան, թատրոն ու թանգարան, բայց ոչ գերեզման: Դու, որ ափսոսացիր ամենքիս ու լաց եղար բոլորիս համար, թույլ չտվիր, որ մենք ող-բանք քո մահը, կուրծք ծեծենք, արյուն-արցունք թափենք քեզ համար: էս քո տողերն են. «Քո սիրտը հանիր, հողեղեն, այնտեղ են գրված գործերդ ամեն», քո գրած «Կտակ»-ից, որ քոնը չի, որովհետև քո սիրտը, քո մեծ ու բոլորիս համար բաբախած սիրտը, որ մահիցդ ի վեր յոթանասուն ու մի տարի դեգերեց, եկավ ու վերջը հորական տան բակում ամփոփվեց, հենց է՛դ սիրտը, ուր տպված էին քո գործերը, կարդաց մի ողջ ժողովուրդ ու ասեց' ապրե՛ս Հովհաննես, հազա՛ր ապրես, հի՛նգ հազար ապրես

Նոր կտակ' տարա՜ն-տարա՜ն
Կյանքս, խնդրում եմ, ինձ հենց տնից հանեցիր' հետ բերելը մոռացիր: Չլնեմ-չիմանամ, որ իմ դագաղը տանս մեջտեղը բերեք ու տնկեք, ոտուգլխիս մոմեր վառեք, տուն ու տեղս ծախկազարդեք, հայելիներին սպիտակ շոր քաշեք, գլխներիդ' սև քող, գիշերվա կեսին իմ մեռած գլխին ջահել-ջիվանին պահակ չկարգեք, դագաղիս վրա բլոտ չխաղաք, չհանեք քուչի մեջտեղը դնեք, երեք անգամ ցուցադրական չֆռացնեք, սև կատու անցնի' թաղման թափորի ճամփեն չփոխեք: Բան չեմ ասում, թող հավատացյալ մի մարդու համար, առաքելական կարգի համաձայն, ժամի գավթում հոգեհանգիստ տան, բայց կոնկրետ ինձ հանգիստ թողեք, տարեք ինձ վառեք' առանց տերտերի: Ասեմավելին, ինձ շիրիմ պետք չի, աղջիկ ու տղա թող գնան պաչվեն ուրիշի քարին: Հերիք է մերոնք քարից հաց քամեն, շիրմաքարից' լաց, խաչքարից' հոգի, էսքան մահարձան' ծովից ծով է մեզ, մի երկու քար թողեք մնա' ճիժ ու պիժը քարկտիկ խաղան:

Անցած կյանքի գինը. 10 000, 20 000 ու … դրամ
Մի օր տասը հազար կորցրի, ահագին տխրեցի, մտածեցի, որ Իսահակյանի մահն անգամ էդքան ծանր չեմ տարել, ինչքան իր նկարով թղթադրամի անժամանակ կորուստը: Հետո մտքովս անցավ, որ էդ մարդը դժվար ուզեր Լենինի պես փողի վրա իր նկարը լիներ, ճիշտ կլիներ' ամեն մարդ գլխանց գրեր իր կտակում՝ կուզի՞, թե՞ չէ: Բայց էդ էլ հիմք չի, նույն Իսկահակյանն իր «Կտակ»-ում հստակ գրել է. «Լսի՛ր, տղա՛ս, ինձ կթաղես անհայտ մի տեղ, աննշան, որ չիմանան, մարդիկ չգան՝ շիրմիս քարը գողանան», բայց նրան տարան Պանթեոն: Սարյանն էլ է Պանթեոնում. մեկ էլ' քսան հազարանոցի դիմերեսին:

Հիսուն ու հարյուր հազարանոցները մեզ պես մահկանացուների բանը չեն, էդ թղթադրամները գերբնական ուժերի ոլորտից են: Բայց մի տեսակ սիրտս չի տանում, որ էսքան թղթադրամներից ոչ մեկի վրա հայու-հի չկա, մեկ էլ նեղվում եմ, որ Շուշանիկ Կուրղինյանին Պանթեոնից քիչ հեռու՝ մեկուսի մի անկյունում են թաղել: Գիտեմ, Շուշ ջան, դու ես ասել. «Չասեք ափսոս, երբ ես մեռնեմ, հեչ էլ վրաս մի խղճաք», լավ հիշում եմ' մեր արցունքին դու կարոտ չես, հոգ չէ, թե քեզ մոռանանք: Քեզ ի՞նչ պետք է դիակ դարձած' հարգանք ու սեր վայելել, երբ կյանքի մեջ սերդ ենք խլած, ու մեծ սիրտդ ավերել: Թո՛ղ որ երկնից աստղը ժպտա քո աննշան շիրիմին, թո՛ղ որ անուշ հովը սուլե՝ ու երգե քեզ ողորմի…Նոր կտակ' 1979—20.. թթ.

Մահս, քեզնից պրծում չկա, մի օր դու կգաս, գուցե անհարմար, շատ անկապ պահի, ստիպված կլինեմ, բան ու գործ թողած, ես քեզ հետևել: Կար մի ժամանակ, հեռակա կարգով քեզ ընդունում ու հարգում էի, որովհետև դու վերջն էիր անիմաստ թվացող կյանքի, դու արդար դատաստան էիր, բոլորիս հավասարեցնող կատարյալ սոցիալիստը, անհաղթահարելին, անխուսափելին, ամենա-ամենամայր վախը, և դա ակնհայտ էր. տեսնում էի, որ մարդը ոչ Ազատության, ոչ Արդարության, ոչ Եղբայրության, ոչ էլ անգամ Սիրո համար էդքան արձան չի կանգնեցրել, որքան քո պատվին' տապանաքար, դամբարան, հուշարձան, մահարձան, մատուռ, ու մտովի համակերպվում էի, որ քո անձնական հաղթանակն իմ նկատմամբ կփառավորվի ևս մեկ շիրմաքարով, որին, ինչպես միշտ, գծիկից հետո կգրվի իմ պարտության ու քո հաղթանակի տարեթիվը: Ես տեսնում էի, որ դու հնուց շատ հարգված ես եղել մեր կողմերում, դարեր առաջ մերոնց արդեն ճոխ-ճոխ թաղել են' կահ-կարասիով, կառք ու փառքով: Բայց մի օր մարդիկ ինձ ասին' ա՛յ տղա, դու գրող ես, և ես ու դու հավասարվեցինք, որովհետև մեր հին հայկական հավատալիքներում Գրողը մահվան հոգին է, որ ծնվելիս մարդու ճակատին գրում է Բախտը ու հետո կենաց գրանցամատյանում նշումներ անում, դրա համար էլ մինչև հիմա մեկ-մեկ ասում են' «գրողի տարած», «գրողի ծոցը», ու երբեմն ինձ ու քեզ խառնում իրար հետ: Մի խոսքով, Մահս, ինձ թվում է՝ մենք քեզ շատ ենք մեծարել ու երես տվել, այդ իսկ պատճառով, սույն կտակով, Կյանքիս խնդրել եմ, որ ինձ չթաղի, այլ' վառի, ինչ ունեմ չունեմ՝ իրեն եմ տալու, քեզ բաժին՝ միայն փոշիս ու դիահրկիզման համար անհրաժեշտ նպատակային գումարը: Հուսով եմ՝ չես նեղանա և կընդունես ինձ էնպես, ինչպես կամ:

Անկեղծորեն' քո Հոգեառ

«ԵՐԵՎԱՆ» ամսագիր, N6, 2013

Այս թեմայով