Ամսագիր Մայիս 2013 Հավաքաձու
Հավաքաձու
Հավաքորդները տարօրինակ մարդիկ են, նրանց ասես չեն բավարարում իրական աշխարհի գույները, այդ պատճառով էլ ձգտում են ստեղծել իրենցը, շրջապատվել իրերով, որոնց մեջ հոգի կա և որոնք անփոխարինելի են: Այդպես էր նաև այս անգամ, երբ փոքր Հայաստանի վարդագույն քաղաքի Էստոնական փողոցի նեղլիկ մուտքի կիսախավար միջանցքներն ու կես ոտնաչափ լայնության աստիճանները պսակվում են մեկ երրորդի չափով բացվող մի անշուք դռնով, որը, սակայն, իր հերթին բացում է հսկա, ահռելի, անգրկելի թագավորության դռները:
Տանտերը Յակով Զարգարյանն է՝ ութսունն անց փոքրամարմին տղամարդ՝ սովոր թե՛ հյուրերին, թե՛ նրանց հիացական բացականչություններին: Սովորական խրուշչովյան բնակարանը տանտիրոջ ջանքերով վերածվել է թանգարանի: Է՛լ պատից կախված տարբեր ոճերի ու կշռի նկարներ, է՛լ արձանիկներ, ստենդներ՝ թեմատիկ հուշանվերներով, արխայիկ իրեր, պատմական լուրջ արժեք ունեցող կարասներ ու զանազան պեղածոներ. մի խոսքով, դրախտ լրագրողի համար: Ամեն նմուշն արժանի է իր մասին պատմելու, բայց որոշել էինք նախօրոք. չենք գայթակղվելու ու չենք շեղվելու ճշմարիտ ուղուց: Մենք եկել էինք Յակով Զար-գարյանի նվիրական հավաքածուն մանրամասն ակնդետ ուսումնասիրելու: Գույնզգույն ձվերի մասին լեգենդը մեր ականջին էլ էր հասել:
Տիեզերանավ, Արարատ, բարդիներ
Ասում են՝ ամեն ինչ սկսվեց Մարտիրոս Սարյանից, բայց այս պարտավորեցնող փաստն իրականում պատահականություն էր: «Մեր շենքի առաջին հարկում օսվոյենցներ էին ապրում, ինը մարդ՝ մեկսենյականոց բնակարանում: Հրաշք երեխաներ ունեին, որոնց հետ ես արագ ընկերացա: Մի անգամ Զատիկի օրը աշխատանքի շտապելիս նրանցից մեկը դեմս դուրս եկավ ու առաջարկեց ձվերով մենամարտել: Հայացքս գրավեց նրա ձեռքի ձուն. տղան ստեղծագործել էր՝ է՛լ այն տարիներին ակտուալ տիեզերագնաց, է՛լ Արարատ, է՛լ բարդիներ: Մի մեծ պատմություն՝ ընդամենը երեք գույնով՝ կարմիր, սև ու սպիտակ: Ամեն ինչից զատ մի նյուանս էլ կար. նա չէր համբերել, որ ձուն չորանար, ու արդյունքում փոքրինչ խառնվել էին իրար պատկերները, բայց դրանից ձուն միայն շահել էր: Մի շշմելու բան էր: Խնդրեցի, որ նվիրի ինձ այդ ձուն, ասեց՝ յա, առավոտից տասը հատ ձու է ջարդել: Չտվեց»: Բայց փոխարենը տվեց գաղափար, ինչն ավելին է: Ու քանի որ օրն աշխատանքային էր, տրամադրությունը՝ զատկային, մտքերն էլ ըստ այդմ ծնվեցին: «Գործի ժամանակ անընդհատ մտածում էի՝ ինչ կլիներ, որ մեր կառավարությունը ի վերջո քարը փեշից թափեր ու թույլատրեր նշել Զատիկը, տաղանդավոր նկարիչներ ունենք, ինչ սիրուն գործեր կանեին սովորական ձվերի վրա: Այ օրինակ, Մինասը, Կոջոյանը...»
Կյանքն ըստ Սարյանի
Անցան ամիսներ: Մի օր մտավ ատաղձագործի արհեստանոց՝ տղայի համար հոլ պատվիրելու: Ու մինչև վարպետը կտաշեր, հարթեցներ հոլը, արհեստանոցի տարբեր փայտե ֆիգուրները Յակով Զարգարյանին նորից հիշեցրեցին իր գաղափարի մասին: Այնտեղից նա դուրս եկավ երջանկացած՝ ձեռք էր բերել ոչ միայն հոլը, այլև երեք հատ փայտե ձու: Երջանիկ մարդկանց՝ երջանիկ պատահականություններ: Նույն օրը բախտը նրան հասցրեց Մարտիրոս Սարյանի բնակարան: Վերջինս, իհարկե, միանգամից գլխի չընկավ, թե ինչ նախագծի ակունքներում է կանգնած, նույնիսկ շփոթվեց ի պատասխան ձվի վրա որևէ բան նկարելու խնդրանքին: «Ինձ չեն սովորեցրել ձվի վրա նկարել», — ընդդիմացավ Վարպետը, բայց տեղի տվեց, երբ Յակով Զարգարյանը խնդրեց պատկերել այդ փոքր մակերեսի վրա կյանքը՝ նրա պատկերացմամբ: «Ես կնկարեմ Հայաստանը, քանի որ ինձ համար կյանք ասվածը հենց Հայաստանն է»:
Հենց Հայաստանից էլ ծնունդ առավ Յակով Զարգարյանի անգնահատելի հավաքածուն: Մյուս կողմից, այն առավել քան գնահատելի է: Վերջին տեղեկությունների համաձայն` կոլեկցիոներները պատրաստ են դրա դիմաց վճարել առավել քան հիսուն հազար ԱՄՆ դոլար:
Ու դարից երկար ձգվում է օրը
Երբ պատրաստ էր անդրանիկ ձուն, նման թվերի մասին նա չէր էլ մտածում, ընդհանրապես թվերից այլ ակնկալիքներ ուներ: Հիմա արդեն, երբ հավաքածուն ընդգրկում է վեց հարյուր հիսունից ավելի ձու, Յակով Զարգարյանը փաստում է. «Մեկ ձուն նկարազարդելու համար հեղինակից պահանջվել է մեկ օրից մինչև քառասունվեց տարի՝ Պերճ Ակնունու ձեռքի աշխատանքն ինձ հասավ հենց այդքան տարի անց: Ուշացումով ինձ հասավ նաև Հովհաննես Զարդարյանի օրինակը, պահանջվեց 38 տարի: Նրա մահից հետո կինն արհեստանոցում գտել էր գունագեղ ձուն ու անմիջապես զանգել ինձ: Հարցրեց՝ քո՞նն է, ասացի՝ բա էլ ո՞ւմը: Այդպես ձուն հասավ տուն»: Տան անդամների հաշիվը չկորցնելու, յուրաքանչյուրի մասին անհատական տեղեկություններ ֆիքսելու համար Յակով Զարգարյանն իր մեթոդն ունի: Նա ստեղծել է տվյալների բազա, որտեղ ամեն ինչ համարակալված է, ձվերը դասակարգված են ըստ ծննդյան տարեթվի, ամեն ինչ՝ գերմանական ճշգրտությամբ: Սարյանն այս յուրահատուկ հավաքածուի հիմքը գցելով չսահմանափակվեց սակայն: Ու պատահեց դա, ինչպես միշտ, պատահական: Մի ձու հասել էր նկարիչ Հենրիկ Սիրավյանին, ու նա մեկ ամիս շարունակ ժամանակ չէր գտնում նկարել դրա վրա: Սիրավյանն ու Սարյանը միասին ներգրավված էին Սունդուկյանի թատրոնի վարագույրի նկարազարդման գործում: Յակով Զարգարյանը հուշեց նրան ձուն արվեստանոցից տանել թատրոն, որպեսզի ազատ րոպեներին նկարի: Այդպես էլ վարվեց, երբ մի օր էլ, ճաշից վերադառնալիս տեսավ, որ իր բաժին ձուն Սարյանի ձեռքում է: Վերջինս չէր դիմացել գայթակղությանն ու սկսել էր նկարել: Կիսով չափ նկարազարդած ձուն Սարյանը պարզել է Սիրավյանին ասելով՝ մյուս կեսն էլ քոնն է: Վերջում այդպես էլ գրեցին՝ Հենրիկ Սիրավյանից ու Մարտիրոս Սարյանից՝ կես-կես:
