12 Հուլիս 2013, 10:31
2209 |

Փելեշյանը խոսեց

Մաեստրոն խոսեց, բայց իր ոճով: Ակնկալել նրանից երկար-բարակ, էքսկլյուզիվ հարցազրույցներ առավել քան անհեռանկարային է: Սակայն հույսը լրագրողի սրտում երբեք չի մեռնում: «Ոսկե ծիրանի» առաջին օրից Փելեշյանի կյանքի ռիթմին հարմարեցված մեր օրերը անպտուղ չեղան:

«Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնի բացման օրը գնացի կարմիր գորգի արարողությանը' հուսալով գուցե մեկ-երկու բառ փոխանակել Արտավազդ Փելեշյանի հետ: Տեսա նրան, զրուցել, իհարկե, չհաջողվեց: Հետո էլ վազվզում էի այս ասուլիսից այն վարպետության դասին ու աչքի պոչով շարունակ փնտրում Փելեշյանին: Հարցազրույցի հույս, իհարկե, ի սկզբանե չունեի: Բոլորին է հայտնի. նա իր ֆիլմերի նման բարդ է, լրագրողներին ընդհանրապես տանել չի կարողանում: Կարդում էի ֆեյսբուքում ընկերներիս փոսթերը Փելեշյանի հետ կայացած պատահական հանդիպումների մասին, ու նախանձում բնավ ոչ սպիտակ նախանձով: Միակ հույսս մամուլի ասուլիսն էր, որն անկանխատեսելի Փելեշյանի թեթև ձեռքով չեղյալ հայտարարվեց:

Բայց ճակատագիրն այդքան անողոք չէր կարող վարվել: «Մոսկվա» կինոթատրոնի սրճարանում ժամանակ էի սպանում ինտերնետում, երբ պատահաբար շրջվեցի ու տեսա կողքի սեղանի մոտ նստած Փելեշյանին: Մտածելու ժամանակ չկար, մոտեցա, դողացող ձայնով շնորհակալություն հայտնեցի ներաշխարհս տակնուվրա անող ֆիլմերի համար, ու խնդրեցի պատասխանել ընդամենը մի քանի հարցի: Բնականաբար, մերժեց, բայց խոստացավ բոլոր հարցերին պատասխանել իր ֆիլմերի ռետրոսպեկտիվից հետո: Առիթը բաց թողնել, իհարկե, չէի կարող, թեև, ինչպես պարզվեց հետագայում, խոստացվածը ոչ թե էքսկլյուզիվ հարցազրույց էր լինելու, այլ ընդհանուր հանդիպում լրագրողների ու հանդիսատեսի հետ:

Բայց դե դրանից պատասխանները չեն արժեզրկվում: Ես ու իմ պես խանդավառ լրագրողներն ու կինոսերները, ապագա կամ ներկա ռեժիսորները գրավեցինք բեմի դիմացի հատվածն ու սկսեցինք իրար հերթ չտալով հարցախեղդ անել Փելեշյանին, որն, ի դեպ, վարպետորեն շրջանցում էր բոլոր խորամանկ հարցերը, անողոքաբար ծաղրում միամիտ ու պարզունակ հարցադրումները: Պատասխան կորզելու համար անհրաժեշտ էր հստակ ձևակերպում, հարցի մեջ ճշտումներ կատարելու թույլտվությունը մերժվում էր: Այսպիսին է նա՝ խորը, լակոնիկ, հայրենասեր, հայ Փելեշյանը:

Պարոն Փելեշյան, ե՞րբ կտեսնենք Ձեր նոր ֆիլմը:
- Երբ որ լինի, կտեսնեք:

«Վերջը» վերջակետ էր, թե սպասենք հաջորդ ֆիլմին. այնուամենայնիվ' դա վերջակետ էր, թե' ստոորակետ:
- Ոչ վերջակետ է, ոչ' ստորակետ, շարունակություն է: Ֆիլմում ներկայացվածն ընդամենը թունելի վերջն է:

«Տարվա եղանակները » եթե հիմա նկարեիք, վերջին ենթագրերը նույնը կլինեին՝ «Սա քո երկիրն է»:
- Իհարկե, խոսքը մարդկանց մասին է, իսկ մարդիկ չեն փոխվել:

Ձեր ֆիլմերի տեսարանները բեմադրե՞լ եք:
- Չեմ բեմադրել, բայց ընտրել եմ տեղը, իրավիճակը, հասկացել եմ, որ այստեղ մարդիկ կգործեն այնպես, ինչպես ես եմ ուզում, և այդպես էլ եղել է:

Դուք կարողացել եք ստեղծել ազգային կինո, թե' հայկական կինոյի երակն եք միայն:
- Ձեր կարծիքով' ես հա՞յ եմ: Այո՞: Ահա և ձեր հարցի պատասխանը:

Ձեր ֆիլմերում շատ քիչ եք բառեր օգտագործել, կգա՞ մի օր, երբ կինոն ընդհանրապես կզրկվի բառերից:
- Բառերը շատ կարևոր են: Գիտե՞ք' ինչու բառեր շատ չեմ օգտագործել: Ես կարծում եմ, որ բառի օգտագործումը, երկխոսությունը պարտադրում է այնքան պատկեր, որքան կտևի խոսակցությունը: Դա խանգարում է կերպար ստեղծելուն, կաշկանդում է, դրա համար ես խուսափել եմ բառերից: Պատկերները, գործողությունը, ձայնը, հնչյունը միասին խոսում են ավելի շատ, քան բառերը: Տվյալ դեպքում, օգտագործելով երաժշտությունը և պատկերը, ստեղծում եմ էմոցիոնալ դաշտ ոչ թե տվյալ հատվածի, այլ ամբողջ ֆիլմի շուրջը:

20-րդ դարում մարդը նվաճեց տիեզերքն ու դուք դա պատկերեցիք Ձեր ֆիլմում, ըստ Ձեզ' ո՞րն է եղել 21-րդ դարի առաջին տասնամյակի ամենամեծ նվաճումը:
- Որ կենդանի ենք մնացել:

Ամեն անգամ Ձեր ֆիլմերը դիտելիս մի նոր բան ենք բացահայտում:
- Գիտե՞ք' դա ինչի հետևանք է. ես մոնտաժում եմ ոչ միայն ներկա պատկերները, այլև' բացակա: Դա է պատճառը, որ դուք յուրաքանչյուր անգամ նայելիս նոր բան եք տեսնում: Ամբողջ ֆիլմը կառուցված է, բայց ֆիլմի կեսը, պատկերների կեսը բացակա են: Մոնտաժի, երաժշտության ու պատկերների շնորհիվ նրանք ենթագիտակցության մեջ ներկա են: Եթե ես օրինակ բերեմ, բացակայությունը կդառնա ներկայություն:

Հայաստան վերադառնալու, ապրելու, ստեղծագործելու հնարավորություն կա՞:
- Գիտե՞ք' կա, երևի' կա, տեսնենք, կլինի:

Ե՞րբ:
- Համբերությունը լավ բան է:

Փառատոնում ներկայացված է Պիետրո Մարչելոյի «Փելեշյանի լռությունը» ֆիլմը: Դիտե՞լ եք, համաձա՞յն եք այդտեղ նկարագրված Ձեր լռության հետ:
- Նայել եմ այդ ֆիլմը: «Փելեշյանի լռությունը» վերնագրի տակ պահանջվում է փոքր-ինչ մոտեցում, բացատրություն' գաղտնիքը որն է, ինչո՞ւմ է կայանում այդ լռությունը: Բայց ռեժիսորն ինձնից օրինակ վերցրեց ու ինքն էլ է լռում:

Բայց Մարչելոն ասաց, որ ֆիլմը, իրականում, դուք եք նկարել:
- Դե ես ձեզ ասեցի' դա իր լռությունն է' Մարչելոյի լռությունը:

«Մենք» ֆիլմի հետ խնդիրներ չե՞ն եղել' հաշվի առնելով ներկայացված ազգային տարրն ու այդ բարդ ժամանակները:
- Եղել են. լիամետրաժ ֆիլմ էր, դարձրեցին կարճամետրաժ: Ազգային տարրի հետ կապված խոսակցություններ չեն եղել, մի խոսակցություն է եղել, իբրև թե անհամեստություն է նման վերնագիր դնելը' «Մենք»: Այսինքն, նեղ են մոտեցել հարցին' վերագրելով, որ մենք' հայերս: Ես դա արել եմ ոչ թե' մենք' հայերս, այլ մենք' մարդկությունը, մարդիկ, որի մի մասն ենք կազմում հայերս:

Եթե այսօր ֆիլմ նկարահանեիք Հայաստանի մասին, ինչի՞ն կանդրադառնայիք:
- Բնությանը:

Դոկումենտալ կինոյում ինչքան վատ է հերոսի համար, այնքան լավ է ռեժիսորի ու ֆիլմի համար: Որտե՞ղ է Ձեզ համար վերջանում ռեժիսորն ու սկսվում մարդը:
- Փարիզում մեկը հարց տվեց' ինչպե՞ս եք զգում, որ վերջացրել եք ֆիլմը: Զարմացա այդ հարցից. զգում եմ, երբ վերջացնում եմ, երբ վերջացնում եմ, զգում եմ, որ վերջացնում եմ: Ձեր հարցն էլ է մոտիկ այդ հարցին: Մարդ ու ռեժիսոր չկա, ռեժիսորն արտահայտոււմ է իրեն:

Կինոաշխարհում կա «Փելեշյանի փիլիսոփայություն» արտահայտությունը: Ինչպե՞ս մեկ նախադասությամբ կբնութագրեք այդ արտահայտությունը:
- Ամեն ինչ պետք է լինի այնպես, ինչպես պետք է լինի, թեկուզ և հակառակը լինի:

Դոկումենտալ կինոն սցենար պետք է ունենա՞:
- Սցենարը ձեռնտու է: Դա չի նշանակում, որ շրջապատը, իրականությունը ճշտումներ չեն բերի: Իհարկե, դա կլինի, բայց պետք է նախօրոք որոշես' ինչ ես ուզում նկարահանել ու ինչի մասին: Սցենար առաջին հերթին ռեժիսորին է պետք, որ հիշի' ինչ է որոշել նկարել ու ինչի մասին, որ չշեղվի, իսկ իրականությունը կօգնի, ճշտումներ, դետալներ, էպիզոդներ կբերի, որը կվերցնի նա, բայց այն շրջանակների համար, որոնք նախօրոք մտածել է:

Խնդրում եմ' թվեք Ձեր կարծիքով լավագույն ռեժիսորներին:
- Տարբեր տարիներին տարբեր աշխարհաընկալում եմ ունեցել, և տարբեր մարդիկ են եղել առաջնահերթ' իտալական նեոռեալիզմից սկսած, վերջացրած բոլոր տեսակի այլ իզմերով. Ֆելինի, Բերգման և այլն: Բայց հիմա մեծացել եմ, երևի մի քիչ հանգստացել եմ, ու աշխարհայացքս փոխվել է: Կինոյում հանճարեղ երեք մարդու եմ համարում' Սերգեյ Գերասիմով' «Խաղաղ Դոն», Ֆրենսիս Ֆորդ Կոպպոլա' «Կնքահայրը» և Չին Սիու Տուն «Հոնգ Կոնգ. չինական ուրվականների պատմություն»:

Առանց ինչի՞ չեն կարող գոյություն ունենալ իսկական կինոն ու լավ ֆիլմը:
- Առանց հեղինակի, առանց ռեժիսորի: Բայց ռեժիսորը պետք է գիտակցի' պետք է ինքդ ազատվես քեզնից. դա է արվեստը, ուրիշ արվեստ չկա: Արվեստն իրականության, բացակա իրականության տարբերակն է, որն այնքան համոզիչ է, որքան իսկական իրականությունը:

ֆոտոշարքը՝ շարունակելի

Այս թեմայով