05 Մարտ 2013, 17:31
2656 |

Երևանի համեստ հմայքը

Ամեն օր քնում-զարթնում էի մեծանալու ու տրամվայ նստելու հույսով: Տարիներ անցան...Մեծացա, բայց տրամվայ չնստեցի: Էդպես էլ մուրազս փորումս մնաց՝ սովետական շոկոլադի նման...

Հիշողությունը տրամվայ է... Երկար-բարակ, երբեմն՝ շատ դանդաղ ընթացող մի չխկչխկան, որի ռապիդացված շարժումից հաճախ զահլեդ գնում է... Բայց մեկ-մեկ էլ հաճույք ես ստանում՝ տեսնելով, թե կարմիր «գիծը» ոնց է ճեղքում քաղաքի փողոցները: Հիշողությունը կյանքի գծերով ու հոսանքով շարժվող տրամվայ է, բայց տրմավայն էլ է հիշողություն՝ հատկապես անցյալ ունեցող քաղաքի համար: Փաստորեն՝ տրամվայը քաղաքի հիշողությունն է:

Մի օր ձյուն էր գալիս: Չէ, հլը Նոր Տարին հեռու էր, բայց ձյունն արդեն դրել էր ութունականների կեսերի Երևանի գլխին: Իրիգվայան էր՝ լի մանկական ուրախությամբ, դեռ «Վերնիսաժ» չդարձած պուրակով, որտեղ ամռանը Կինոտան ինտելեգենտ աուրայում ցայտում էին ոչ իմպոտենտ շատրվանները: Ես էլ փոքր տղա՝ ծնողներիս հետ գնացել էի Բյունուելի «Բուրժուազիայի համեստ հմայքը» նայելու: Չեմ խաբում, չէ.... Քաղսովետիս նախագահի արև:

Էն ժամանակ հանրագիտարաններով էի տարված ու բոլորովին չզարմացա, երբ բեմ բարձրացավ մի մարաբու ու սկսեց մի տաս րոպեի չափ ճառել:

- Բու, բու, բու, բու, բու, բու, բու, բու...

Հիմա եմ հասկանում, ինչո՞ւ էր «բու» ասում: Պատկերացնո՞ւմ եք, ֆիլմը ոչ թե ԲյՈՒնուելը, այլ՝ ասենք, Բոյաջիևը (խելքիդ ձյուն գա, քննադատը ո՞նց կարող է արվեստի գործ ստեղծել) նկարած լիներ: Մի խոսքով, մեր մարաբուն մոտ տասը րոպե «բուելուց» հետո բեմից իջավ ու սկսվեց ֆիլմը:

Կինոնկարի ամբողջ ընթացքում բերանս բաց մնաց: Էդ անտեր օրգանը ինչ-որ կերպ փակելու կամ գոնե աշխատացնելու համար մայրս ինչ հնարք ասես, որ չբանեցրեց: Ամենարդյունավետը, թերևս, պայուսակում եղած հրուշակեղենն էր: Արդյունքում նա ֆիլմի ընթացքում սովետական մեկ կիլոգրամ կոնֆետով ստամոքսս հարստացրեց: Չգիտեմ, Բյունուելի գժանո՞ցն էր պատճառը (որքան էլ տարօրինակ թվա, ես էդ ֆիլմը լիովին ընկալել էի) թե՞ փորիս մեջ շոկոլադի-կարամելի մերձեցումը... Մի խոսքով, շատ չանցած բառիս բուն իմաստով փորացավ կպա...

 «Բուրժուազիայի համեստ հմայքը» վերջացավ, դահլիճից դուրս եկանք: Ներկաների դեմքերը՝ զսպված, լեզուները լլկված էին: Չքնելու նպատակով ակնախոռոչների արանքը դրված լուցկու չոփերը հանելով՝ նրանք վերակուավորվեցին ու հայդե՝ տուն՝ բավարարելու իրենց պահանջները. նկատի ունեմ գնացին որսալու այն հատուկենտ ռադիոալիքները, որոնք ռաբիսատիպ մեղեդիներ էին հաղորդում: Բա, բա, բու, բու... Բյունուելը նրանց ոչինչ չասաց... Կինոտան հանդիսականը բուրժուական կասկածելի, ավելին՝ անթույլատրելի էսթետիկան հոգիներում ներառած, սկսեց քայել արդեն ձյունոտ Երևանի փողոցներով ու չսխալվելու համար մեկը մյուսին այդպես էլ չհարցրեց. «Էս կինոն ինչի՞ մասին էր»:

Շենքից դուրս եկանք թե չէ, հասկացա, որ բնական պահանջիս արտահայտումը անխուսափելի է:

- Մամ, բու-բու ունեմ...

- Համբերիր, մի քիչ հետո տուն կհասնենք...

Ինչ հետո, Խանջյան փողոցում, որտեղ տրանսպորտ չկար:

- Մամ, ուզում եմ...

- Այ բալիկ ջան, ախր էստեղ զուգարան չկա, - մայրս քիչ է մնում՝ ինձ բարուրի ու սկսի նանիկ երգել,-բու, բու, բու, բու, բու, բու...

- Բու, բուն էկավ մամ...

Որպես կոմպրոմիսային տարբերակ ընտրվեց մոտակա պուրակի առաջին իսկ պատահած ծառը: Ձյունը օդը տաքացրել էր: Փաթիլները հատիկ-հատիկ իջնում էին թարթիչներիս: Չէի ուզում, որ էդ սպիտակ փառը դեմքիս նստի: Այս իսկ պատճառով սպիտակ թիթեռնիկներին սկսեցի բերանով հատ-հատ բռնել ու կուլ տալ: Մի տասը հատ կերա, մի տասն էլ՝ թարթիչներիս թառեցին: Մեկ էլ կիսացրտից ու հալչող սպիտակությունից կոպերս սկսեցին վառվել: Ձյան բու-բուով պարուրված Խանջյան փողոցը միանգամից կախարդական գույներով ներկվեց: Աչքերիս չեմ հավատում... Սպիտակ ասֆալտի վրայով դեպի մեզ էր սահում մի ծաղրածուատիպ տրամվայ... Գույնզգույն ներկված, կարմիր-կարմիր լույսերով ու ոսկեգույն ծիկ պատուհաններով  իսկական հրաշք՝ կարմիր թավշե վարագույրներով... Բու-բուի ու կարամելա-շոկոլադի մերձեցումը մոռացած՝ ծառի տակից վեր թռա ու սկսեցի դեպի տրամվայը վազել... Մայրս էլ՝ հետևիցս...

- Գծերը սոթ են տալիս՝ չընկնես...

Տրամվայը իրոք կար ու իրոք իմ նկարագրածի նման էր: Նա դանդաղ, գեղասահքի չեմպիոնի նման սահում էր: Քիչ անց մայրս հասավ ու բռնեց ինձ:

- Տեղդ կանգնի՝ չշարժվես...

- Մա...

- Սրճարան է... Չես տեսնո՞ւմ, վրան գրված է. «Կաֆե տրամվայ»:

- Մամ, արի ներս մտնենք...

- Չէ, էս տրամվայը մեր տուն չի գնում, հետո դու փոքր ես, քեզ չեն թողնի...

- Բա ե՞րբ կթողնեն...

- Երբ մեծանաս...

Իրոք, տրամվայ-սրճարան էր, 80-ականների Երևանին հատուկ հրաշքի պես բան: Համենայն դեպս՝ ինձ շատ անսվոր ու արտակարգ էր թվում: «Բա ե՞րբ կթողնեն», «Երբ մեծանաս...»: Ամեն օր քնում-զարթնում էի մեծանալու ու տրամվայ նստելու հույսով: Տարիներ անցան...Մեծացա, բայց տրամվայ չնստեցի: Էդպես էլ մուրազս փորումս մնաց՝ սովետական շոկոլադի նման... Քաղաքը զրկված էր գծերից ու դրանց վրա երթևեկող ոչ միայն ծաղրածուատիպ, այլև նույնիսկ ստանդարտ տրամվայներից: Երկար մտորումներից հետո հասկացա, որ 80-ականների իմ մանկությունը, էդ գույնզգույն տրամվայը նստած, ինձ անհայտ մի փողոցում է հիմա երթևեկում: Փողոցը իրականում կա ու իրականում Երևանում է, բայց մնացել է իմ մանկության տարածքում: Իսկ քաղաքի սոթ տվող հիշողությունը վաղուց արդեն զրկված է իր մասին պատմող թեև դանդաղ ու հնաոճ, բայց կարևոր ընթացքից...

 

Նվիրվում է Կաֆե-տրամվայներին

 

 

Այս թեմայով