Ասում են՝ աշխարհում երբևէ թողնված ամենամեծ թեյավճարը կազմել է 16 հազար դոլար։ Այսպիսի շնորհակալություն Մանհեթենի ռեստորաններից մեկում իրեն սպասարկող մատուցողին հայտնել է մի անգլիացի գործարար։ Հայաստանցի մատուցողների հետ այդպիսի թեյավճար դեռ չի պատահել, բայց ընդհանուր վիճակն այդքան էլ սարսափելի չէ։ Երևանում աշխատող մատուցողներից, բարմեններից և մենեջերներից մենք փորձեցինք պարզել, թե քաղաքում ինչպես, որքան և որտեղ է պետք թողնել թեյավճար։
Դրական էներգիայի համար
Calumet փաբի սրահի մենեջեր Էլիզա Նազարեթյանը կարծում է, որ մատուցողը պետք է աշխատի հաճախորդին դրական էմոցիաներ փոխանցել. «Երբ մարդը զգում ա քո էներգետիկան, թե ոնց ես իրեն մոտենում, ոնց ես շփվում, կատակում, ինքը քեզ ավելի հարազատ ընկալելով՝ քեզ ավելի շատ թիփ ա թողնում», — վստահ է նա։ Սակայն կան շատ մարդիկ, որ ուղղակի այս սովորությունը չունեն։ Էլիզան պատմում է, որ, եվրոպացիներն իրենց փաբում նույնիսկ երբ խմբով են գալիս, ամեն մեկն իր հաշիվն է փակում բարի մոտ ու շատ ժամանակ թեյավճար չի թողնում։ Հայաստանցիները նույնպես սովոր չեն ավել գումար թողնելուն։ Իսկ ամենաշատ թեյավճար թողնում են ամերիկացիները՝ նրանց մոտ սա ընդունված է։ «Calumet-ում չկա տոկոս, ուզում ես՝ թող, ուզում ես՝ ոչ։ Ինձ թվում ա, սա ավելի ճիշտ տարբերակ ա, որովհետև շատ-շատ տեղերում հաշվի մեջ ներառված 10%-ից մատուցողին բան չի հասնում», — բացատրում է Էլիզան, կարծիք հայտնելով, որ թեյավճարի ֆիքսված չափ լինել չի կարող. «Ընդհանրապես չեմ սիրում էդ ճիշտ, քառակուսի բաները, ես ուղղակի իմ հաճույքի համար էս գործը անում եմ, ու եթե հաճախորդիս էլ ա հաճելի՝ նա ինչ-որ բան կթողնի։ Դե, պարզ ա, իհարկե, որ 20 հազար դրամ հաշվի մեջ 200 դրամ չես թողնի, բայց սա էլ կանոն չի»։
Calumet-ում բարի սեղանին դրված է թեյավճարի առանձին բաժակ։ Սա նախատեսված է բարմենին թեյավճար թողնելու համար՝ մատուցողներինը միայն այն է, ինչ հաճախորդը թողնում է հաշվի հետ։ «Ամենամեծ թիփերը ինձ Գագիկ Բեգլարյանն է թողել, — պատմում է Էլիզան։ — Մի օր ընկերների հետ եկավ Calumet, սպասարկելուց հարցրեցի, թե ինչ են տոնում։ Ասեցին՝ իրենցից մեկի ծննդյան օրը, ես էլ տենց ասեցի՝ վաղն էլ իմ ծնունդ ա։ Էդպես ծննդյանս օրը Գագիկ Բեգլարյանը ինձ 100 դոլար թեյավճար թողեց։ Սրա մասին բոլորը գիտեին, հետո կողքի փաբերից գալիս հարցնում էին՝ էդ ճիշտ ա՞ որ Գագիկ Բեգլարյանը քեզ 100 դոլար թիփ ա թողել։ Պատմություն էր դարձել»։
Չպարտադրված շնորհակալություն
Ai Leoni-ն համարվում է քաղաքի բարձրակարգ և թանկ ռեստորաններից մեկը։ Այս պատճառով շատ զարմացա, երբ մենեջեր Արամ Եղիազարյանն ասաց, որ այստեղ ֆիքսված թեյավճար չի գանձվում։ Նրա կարծիքով՝ թեյավճարը պետք է լինի հաճախորդի շնորհակալությունը լավ սպասարկման համար, և ոչ մի դեպքում չպետք է պարտադրվի։ «Միշտ պետք է հաշվի առնել նաև այն հանգամանքը, որ մեծ հաշվի դեպքում պարտադրված 10%-ը կարող է բավականին մեծ գումար կազմել։ Օրինակ՝ եթե մարդը փակում է 70 հազար դրամ հաշիվ, նա լիովին իրավունք ունի չուզենալ կամ, մի գուցե, չկարողանալ թողնել 7000 դրամ թեյավճար։ 10%-ի տեսքով պարտադրանքը այս դեպքում միայն ավելորդ բացասական էմոցիաներ կառաջացնի», — ասում է Արամը։ Նա նշում է, որ Եվրոպայում թեյավճարի իդեալական չափը կազմում է 5-8%-ը և գրեթե բոլորը այն թողնում են։ Բայց միևնույն է, ամենակարևորը մնում է հաճախորդին լավ սպասարկելը. «Վերջիվերջո, եթե մատուցողը նրան լավ չի սպասարկել, ինչո՞ւ նա պիտի թեյավճար թողնի։ Իսկ եթե մատուցողը իսկապես լավ սպասարկի, հավատացեք, հաճախորդն ինքը իր շնորհակալությունը կհայտնի և՛ 10%, և՛ 20%, և՛ 30% կազմող թեյավճարով»։
Արամի խոսքով՝ Ai Leoni-ն ունի իր մշտական հաճախորդները, որոնք էլ ունեն իրենց մշտական մատուցողները. «Գալիս, հենց «իրենց» մատուցողին են խնդրում, որ սպասարկի, այդպես նրանց ավելի հարմար ու հաճելի է։ Եվ միշտ էլ այդ մատուցողին թեյավճար են թողնում։ Իսկ եթե օրերից մի օր չթողնեն, մենք խնդիրը առաջին հերթին պետք է մեր մեջ փնտրենք»։
Խաբուսիկ տասը տոկոս
«Մարդիկ կարծում են, որ էն 10%-ը, որ նշված է իրենց հաշվի մեջ մատուցողի թեյավճարն է։ Իրականում, եթե այդ 10%-ից 5-ը քեզ է հասնում՝ պիտի գոհ լինես», — ասում է Gemini սրճարանի մատուցողուհի Օլգա Մկրտչյանը: Նա հատկապես կարևորում է թեյավճարի առկայությունը, քանի որ մայրաքաղաքի բազմաթիվ մարդաշատ սրճարաններ և ռեստորաններ իրենց մատուցողներին ֆիքսված աշխատավարձ չեն տալիս՝ գիտեն, որ թեյավճարով դուրս կգա։ Սակայն, այս բնագավառում աշխատելու 10 տարվա ընթացքում մի անգամ չէ, որ դատարկ ձեռքերով է տուն գնացել։ Օլգան կարծում է՝ սա նրանից է, որ Հայաստանում ով ինչպես ցանկանում, այնպես էլ թողնում է թեյավճար, իսկ ցանկության դեպքում ոչ էլ թողնում է ։ «Եթե հաճախորդը թեյավճար չի թողել, մատուցողը երբեք չի արտահայտի իր դժգոհությունը, բայց հաջորդ անգամ հաստատ էդքան հաճույքով չի սպասարկի նրան, իսկ երբ մարդուն չուզենալով ես սպասարկում, ինչքան էլ թաքցնես, դա երևում է»։
Բարերի բարի հաճախորդները
Բարմեններին թեյավճար թողնելը մի քիչ դժվար է։ Գալիս ես, խառնաշփոթի մեջ մի բան առնում, մանրդ վերցնում՝ գնում։ Բայց մարդիկ, որ բարի մոտ են նստում, գրեթե միշտ էլ թեյավճար են թողնում։ Irish 26-ի բարմեն Դավիթ Օհանյանը պատմում է. «Օրինակ, ինձ էս վերջերս մեկը 6000 դրամ թիփ ա թողել: Բարեբախտաբար, ամեն փաբ ունի մշտական հաճախորդներ, որոնք միայն բարի մոտ են նստում, ու իրանք սովորաբար ամենաառատաձեռնն են»։ Irish 26-ում հաշվի մեջ նշված 10% թեյավճարից 5-ը բարմենինն է, իսկ հավելյալ թեյավճարից փաբին ոչինչ չի մնում՝ այն ամբողջովին անձնակազմինն է։ «Փաբերում հազվադեպ են տիեզերական հաշիվներ լինում, էնպես որ դրանց 10%-ը հաստատ շատ մեծ գումար չի կազմի», — նշում է Դավիթը։
Աշխատանքի գնահատական
Եթե ռեստորաններում և սրճարաններում թեյավճար հաճախ են թողնում, ապա fast food-վայրերում սա բոլորովին էլ սովորական երևույթ չէ։ Երևանյան Factory- ում, ինչպես նաև արագ սննդի շատ ուրիշ ռեստորաններում, թեյավճար միշտ չէ, որ թողնում են, իսկ մեծ թեյավճար՝ գրեթե երբեք։ «Սա ամբողջովին հաճախորդի հայեցողության վրա է, — ասում է Factory-ի խոհարար Շիրազ Արմուջյանը։ — Իհարկե, սպասարկող անձնակազմին միշտ էլ հաճելի է թեյավճար ստանալ, բայց ֆասթ ֆուդում դա առանձնապես ընդունված չէ: Ի դեպ, խոհարարը նույնպես թեյավճարի իր մասն ունի։ Օրինակ՝ ինձ հասնում է ընդհանուր գումարի 10%-ը»։
Հավելյալ տոկոս հաշվի մեջ Factory-ում չեն ներառում, քանի որ կարծում են, որ սա ստիպելու ու պարտադրելու մի ձև է։ «Մենք առաջին հերթին ուրախանում ենք, որ մարդիկ գալիս են, չէ՞ որ սա նշանակում է, որ նրանց դուր է գալիս մեր աշխատանքը։ Իսկ թեյավճարը ուղղակի հաճելի բոնուս է՝ առանց դրա էլ հանգիստ կարելի է ապրել»։ Այնպես որ, ամեն անգամ բարում, սրճարանում կամ ռեստորանում մի լավ խմելուց, սրճելուց կամ ճաշելուց հետո մտածեք սպասարկող անձնակազմին հաճելի բոնուս մատուցելու մասին:
«ԵՐԵՎԱՆ» ամսագիր, N 5, 2013