Մեր օրերում լույսը միայն լույս տալու իր բուն գործունեությունից նաև ստացել է գեղեցկացնելու կոչում: Ճարտարապետները գծում ու հաշվում են շենքի քարե կերպարը, իսկ դրա լուսային դրսևորումը լուսային մասնագետների խնդիրն է, ում կարելի է պայմանականորեն կոչել լուսային ճարտարապետներ կամ լուսապետներ: Ու եթե ճարտարապետները ցերեկային քաղաքի հեղինակներ են, ապա գիշերային քաղաքի տեսքի պատասխանատուները միանշանակ լուսապետներն են:
Շենքերի ու հուշարձանների լուսավորմամբ զբաղվող, «Լումինարիում» խանութ սրահի ներքո գործող ստեղծագործական խմբի անդամները՝ Արա Մանուկյանը, Հովակիմ Վարդանյանը և նրանց ղեկավար Աշոտ Զարբաբյանը փաստում են, որ շենքերի ու հուշարձանների գիշերային լուսավորումը լավ գործիք է գիշերը է՛լ ավելի ներկայանալի քաղաք մատուցելու համար: Ստեղծագործական խումբը լուսավորել է 150 շինություններ Հայաստանի տարբեր քաղաքներում: Պատմական շենքերի պարագայում դա նախ լավ մեթոդ է ընդգծելու շենքին հատուկ նախշերը, իսկ իրենից առաձնապես լուրջ ճարտարապետական արժեք չներկայացնող շենքերին հնարավորություն է տալիս գիշերը գեղեցկուհի դարձնել:
Աշխատանքը բավականին բարդ ու թանկ է: Նախ արվում են նախագծումներ, չափագրումներ, հաշվարկներ, որոշվում է կոնցեպցիան և արվում է լուսավորության համակարգչային մոդելավորումը: Օրինակ՝ հուշարձանները լուսավորելուց առաջ նախ ցանկալի է ուսումնասիրել դրանց պատմությունը, գաղափարը, որպեսզի լուսավորման միջոցով հնարավոր դառնա փոխանցել տվյալ կառույցի էմոցիան: Աշոտն ու իր ստեղծագործական խումբը, օրինակ, երբ լուսավորում էին Մայր Հայաստանի հուշարձանը, խորացան դրա պատմության մեջ: Պարզվում է արձանի պատվանդանը ներսից նախագծված է որպես եկեղեցի: Այս հետաքրքրական փաստն իմանալուց հետո տղաները փորձեցին այնպես լուսավորել արձանը, որ լապտերը հեռվից հիշեցնի բազմաթիվ վառված մոմեր: Բացի այդ, ստեղծագործական խումբն այնպես էր նախագծել, որ նախ միանային պատվանդանի լույսերը և մոտ 15 րոպե հետո միայն արձանինը: Սա էլ իր հերթին խորհրդանշում էր այն պատմությունը, որի միջով անցել էր հուշարձանը. ինչպես հայտնի է, Ստալինի արձանի ապամոնտաժումից հետո շուրջ հինգ տարի Ռաֆայել Իսրայելյանի նախագծած պատվանդանը դատարկ է մնացել՝ մինչև կտեղադրվեր Մայր Հայաստանը: Չնայած հիմա ծրագիրը խառնվել է, ու բոլոր լույսերը միանում են զուգահեռ, այդուհանդերձ, տղաներն այս աշխատանքը դասում են իրենց ստացված նախագծերի շարքին: «Այս գործի մեջ երկու վատ կողմ կա' բարբարոսությունը, որին, ավաղ, հաճախ ականատես ենք լինում և հաճախորդների՝ «որքան շատ լույս՝ այնքան լավ» մոտեցումը», — կիսվում են տղաները: Բարբարոսությունն իրենից ենթադրում է ծակել և լույսեր ամրացնել հին շենքերի հենց զարդանախշերի վրա կամ գողանալ տեղադրված լուսավորությունն ու մալուխները: Ի դեպ, տղաների հետ մեկ անգամ չէ, որ նման դեպքեր են պատահել: «Հաղթանակ» կամրջի լուսավորության աշխատանքներն իրականացնելիս գողացել էին մալուխները, իսկ աշխատանքը հանձնելուց հետո գողացան լուսարձակները: Արդյունքում իդեալական ու ըստ նախագծի լուսավորված կամուրջը շատ քիչ է եղել, գողացված լուսարձակներն էլ դեռևս չեն փոխարինվել:
«Ցերեկը հնարավոր է քաղաքացիները անգամ չնկատեն այն հայտնի մարդկանց արձանները, որոնց կողքով օրական մի քանի անգամ են անցնում, բայց այ գիշերվա գեղեցիկ լուսավորումն անհնար է չնկատել», — ասում է Աշոտը: Մեկ այլ խնդիր է այն, որ մեզ մոտ դեռ լավ չեն տարբերում պարզապես լուսավորումը ճարտարապետական լուսավորումից: «Անճաշակ ճարտարապետական լուսավորություն» պիտակով էլ մասնագետները բնորոշում են լույսով գերհագեցած աշխատանքներն ու վստահեցնում են, որ լուսավորության մեջ ոչ պակաս կարևոր է խավարը, քանի որ այդ երկուսի համադրությամբ է գեղեցիկ արդյունք ստացվում:
Լուսապետների ստեղծագործական խումբն իր լավագույն աշխատանքներից է համարում նաև հեռուստաաշտարակի լուսավորումը: Խոստովանում են, որ դա այնքան էլ հեշտ չէր, հաշվի առնելով կարճ ժամկետներն ու արտասովոր աշխատանքը: Նման նախագիծ Հայաստանում դեռ չէին իրականացրել, այն էլ հիմնվելով միայն տեղական ռեսուրսների վրա: «Մերոնք շատ են սիրում Թիֆլիսի հեռուստաաշտարակը օրինակ բերել, բայց դա արել են եվրոպացի մասնագետները: Մեր պարագայում բարդ էր այն, որ պետք էր երկաթը լուսավորել, այն էլ սպիտակ ու կարմիր ներկված: Առհասարակ, տարբեր երանգների վրա տարբեր գույնի լույս է ստացվում: Մյուս կողմից էլ' աշտարակն իրենից գործող ալեհավաք է ներկայացնում ու 15 րոպեից ավելի դրա վրա գտնվելը կարող է վտանգավոր լինել առողջության համար: Դրանից էլ բացի հնարավոր էր միայն առավոտյան շատ շուտ դրա վրա աշխատել' 6-ից 9-ը, որպեսզի հնարավոր լիներ որոշ հեռուստաալիքներ անջատել», — ընդհանուր առմամբ եռամսյա օր ու գիշեր տևած աշխատանքից պատմում է Հովակիմն ու խոստովանում, որ մինչև աշխատանքների ավարտն ինքը հաղթահարեց իր վախը բարձրությունից: Քանի որ աշխատանքը պետք է հանձնվեր 2011-ի սեպտեմբերի 21-ին՝ Անկախության օրվա կապակցությամբ, բացման օրը աշտարակի վրա պետք է եռագույնը վառվեր: Հայկական լավագույն ավանդույթների համաձայն՝ ամեն ինչ հաջողվեց վերջին րոպեին. դժվարությամբ, բայց հաջողվեց ճիշտ ժամին պայծառ եռագույն ստանալ:
«Ցավով պիտի ասեմ, որ Երևանում ոչ բոլոր դեպքերում են պահպանվում ճարտարապետական լուսավորության կանոնները, — ասում է այդ գործի մասնագետ, նաև UrbanLabYerevan ճարտարապետական ստուդիայի համահիմնադիր Սևադա Պետրոսյանը, ով լուսավորել է Օպերայի շենքը, Թումանյանի թանգարանի, Մատենադարանի շենքը: — Օրինակ՝ ես չեմ հավանում ինչպես են լուսավորել Հանրապետության հրապարակը. լուսատուների գույները չեն համընկնում, հետո դրանց բացվածքն այնպիսին է, որ լուսավորում է ոչ միայն իր համար նախատեսված տարածքը: Սա օրինակներից մեկն է միայն»: Մյուս կողմից էլ ճարտարապետական լուսավորման մեջ լավ որակ ստանալու համար կան որոշակի նախապայմաններ: Օրինակ՝ պետք է պատվիրատուի հետ գաս համաձայնության, պետք է ձեռքի տակ լինեն բոլոր պահանջվող սարքավորումներն ու լույսերը, իսկ պատվիրատուն հաճախ խուսափում է թանկ վճարել, ու մասնագետը ստիպված է լինում արդեն ոչ այնքան համապատասխանող լույսեր տեղադրել՝ սուղ բյուջեի մեջ տեղավորվելու համար: Սևադան, օրինակ, հաճախ չի կրկնում, որ ինքն է լուսավորել Օպերայի շենքը, քանի որ արդյունքից այնքան էլ գոհ չէ: Մատենադարանի պարագայում գոհ չէ ներկայիս լուսավորումից:
«Բավականին բարդ նախագիծ էր, քանի որ չէր կարելի շենքը ծակել, պետք էր ստանալ հոյակապ լուսավորում, որ շենքը Մաշտոցի մյուս ծայրից երևար: Չափազանց ճշգրիտ հաշվարկների արդյունքում ստացանք մեր ուզածը: Հետո արդեն երբ հանձնեցինք աշխատանքը, լամպերը փոխելուց ուրիշ լամպեր հայտնվեցին դրանց տեղում, լուսատուների մեր հաշվարկած ճշգրտությունները խախտվեցին», — պատմում է Սևադան: Ինքը շատ կուզենար Երևանում տեսնել մտածված մոտեցում լուսավորության հարցում: Մյուս կողմից էլ' ուրախ է, որ ամեն դեպքում լուսավորման փորձեր արվում են. «Դա արդեն նշան է, որ կզարգանանք ու կհասնենք ավելի լավ մակարդակի այս հարցում: Իհարկե, կան բաներ, որ բացարձակ անընդունելի են ինձ համար, օրինակ՝ ինչպես են լուսավորվում ծառերը: Մեկ մետր բարձրության վրա դրվում են լուսատուներ, որ հեռվից ագռավի բուն են հիշացնում: Եվ չեմ հասկանում ինչու էր պետք ընտրել կանաչ գույնը ծառերի լուսավորման համար», — անկեղծ զարմանում է Սևադա Պետրոսյանը:
***
Էյնշտեյնն ասում էր, որ լույսը խավարի բացակայությունն է: Վստահ չեմ, որ այս տեսությունը կատարելությամբ գործում է մեր մայրաքաղաքում, բայց ըստ Էյնշտեյնի մեկ այլ տեսության՝ ամեն ինչ աշխարհում հարաբերական է: Իսկ դա անշուշտ լույս է սփռում գիշերային Երևանի փողոցներում: