Հմայող երակ

Արձակագիր Արամ Պաչյանը հիշում է իր մանկության Երևանի մետրոն՝ փախուստի ու թաքնվելու իր ներաշխարհը:

Փոքր ժամանակ, ամռանը, մեր ամենասիրելի վայրը մետրոն էր, որտեղ մտնելով՝ երեսիդ էր խփվում մի տեսակ խոնավ թարմությամբ ընդերքային հոտը, ու հսկա միջանցքով վզվզում չարաճճի քամին: Մեր տխմար ուսուցիչներից ու նրանց կյանքի անձնական պատմություններից հոգնած՝ մենք փախչում էինք դասերից, ուղիղ իջնում մետրո, որ մեզ համար դարձել էր ժամանակ մսխելու, ժամանակին հաղթելու իսկական մետաֆոր: Էսկալատորներով իրար հետևից վազելով ու մարդկանց հրմշտելով սլանում էինք դեպի գնացքի վագոնները, բարձր ծիծաղելով ներս մտնում, տեղավորվում նստարանների անկյուններում ու սպասում գնացքի մեկնարկին:

Քաղաքի մետրոն մեր փախուստի և թաքնվելու ներաշխարհն էր' հմայող մի երակ, որտեղ ապահովություն էիր զգում ու տեսնում տխուր ու հետաքրքիր դիմագծերով հատակին նայող մարդկանց, որոնց չէիր հանդիպում օրը ցերեկով' փողոցներով քայլելիս: Մենք նստոտում էինք վագոնի մեջ ու սևեռված ուսումնա-սիրում կոշիկներ, անվերջ կոշիկների շարան, տարբեր տեսակի ու չափի սանդալներ, տղամարդկանց կոպիտ, լխկած քթերով կիսակոշիկներ, կանանց նավականման, քերծված կաշիներով ճտքավոր կոշիկներ: Շատ ժամանակ տարեց տատիկների մարմնագույն, օձաձև հատ գնացած գուլպաներով, լուցկու չոփերի պես բարակ ոտքերն ազատորեն լողում էին կոշիկների մեջ: «Բարեկամություն» կանգառից նստելով՝ մենք գնում էինք մինչև վերջ, մինչև «Գարեգին Նժդեհ», հետո վազում, կրկին նստում հետ դարձող գնացքը, հետո «Բարեկամությունից» էլի նստում էինք, սլանում առաջ, առաջ՝ մինչև դասաժամերը լրիվ սպառվում էին, ու հանգիստ խղճով տուն դառնում: Ինձ միշտ թվում էր, թե քաղաքի մետրոյով երթևեկող մարդիկ աշխարհի ամենաբարի ու ազնիվ մարդիկ են, բայց աղքատ ու ընկճված:

Փողոցներում աղքատ մարդիկ շատ են քայլում, բայց մի տեսակ սովորական տպավորություն թողնելով, իսկ մետրոյում հանկարծ որսում ես դիմացիդ մարդու՝ ճոճվող վագոնի նստարանին մենակության մեջ քարացած ողջ էությունը, և նրա չստացված կյանքի մտորումներն ու բոլոր փլված երազանքները հայելու պես պարզվում են հենց քեզ համար, որ ժպիտը դեմքիդ՝ մի ձեռքով բռնել ես սառնավուն, մետաղյա ձողից ու երանության մեջ վայելում ես վագոնների գնացքի գծերի ընդհատումների ու միացումների՝ փոսիկներն ընկնելու ձայնը. դըխկ-դըկխ, դըխկ-դըխկ, դըխկ-դըխկ, դըխկ-դըխկ, ու քեզ թվում է, թե այդ ձայնը չստացված
պատրանքների հեռավոր արձագանքն է, հիշողությունը' նոր սկսվող կյանքի նկատմամբ հավատքի մասին, որ կար, որովհետև սկզբում ժամանակն ասես կանգ էր առել՝ մոռացնել տալով իր ներկայությունն ու նշանակությունը, բայց հետո մի քանի մեծ ցատկերով, խորամանկ աղվեսի նման խաբել էր ու առաջ անցել:

Տարիների ընթացքում մետրոյի ժետոնների գույներն ու գները փոխվում են, մարդիկ մահանում են, ծնվում են նոր մարդիկ, վագոնները փոխվում են, բայց ճոճվում նույն կերպ, դպրոցական երեխաները' հրմշտելով էսկալատորների վրա հանգիստ կանգնած մարդկանց, վազում են' իրենց հետևից թողնելով ազատության ծիծաղի հետագծեր: Ժամանակը հիանում է' շոյելով նրանց մազերը, իսկ քեզ թվում է՝ քաղաքի հմայող երակին հաշված տարիներ են մնացել: Փոքր քաղաքի փոքր մետրո՝ փոքր երազանքներով, վագոնների մեջ նստած մարդիկ, որոնք գնում են աշխատանքի՝ մի կանգառից մյուս կանգառի ճանապարհին մտածելով անցած ու սպասվող կյանքի մասին, իսկ գնացքը գնում է, գնում…

«ԵՐԵՎԱՆ» ամսագիր, N3, 2012